BAN’EN NRAYOG NI NGE KIREBNAG E BIBLE: Boor e pi tayugang’ ko am nge teliw e kar guyed rogon ni ngar rin’ed boch ban’en nib togopuluw ko Bible. Kab kakrom i yib nib ga’ ni yad ma fanay mat’awrad ni ngar guyed rogon ndabi yag e Bible ko girdi’, ara ni yoornag ken, ara ni pilyeg nga yugu boch e thin. Baaray l’agruw ban’en ni ke buch ni bay rogon ko re n’ey:

• Bang ko duw ni 167 B.C.E.: Antiochus Epiphanes ni Pilung e guy rogon ni nge towasariy e pi Jew ni ngar uned ko teliw rok piyu Greece, ma aram me yog ni ngan kirebnag gubin e Pi Babyor ko Bible nni Yoloy Nsom’on ni Thin ni Hebrew. Immoy be’ ni ma yoloy chepin e girdi’ ni ka nog Heinrich Graetz ngak ni yog ni immoy boch e girdi’ ni ur maruwelgad ko re pilung nem “nnap’an ni yad ra pirieg fapi Motochiyel ni kan yoloy nga lan yungi babyor ni kan bachiy, mar guchthuyed ara ra urfiyed, mar thanged e fan rok e piin ni ur beeged e yungi babyor nem ni nge pi’ gelngirad me fal’eg lanin’rad.”

• Nap’an e duw ni 500 nge mada’ nga bang ko duw ni 1500 C.E.: Immoy boch e tayugang’ ko Katolik nra damumuwgad ni bochan e be machibnag girdien e teliw rorad e pi n’en ni bay u Bible ma darur machibnaged e pi machib ko Katolik. Ere, rogned ni piin ni bay e Bible rorad ma gathi fare babyor ni Psalms ko thin ni Latin e aram e kar togopuluwgad ko galesiya. Ku immoy reb e ulung ko galesiya nrogned ni ngan dugliy boch e pumoon ni “ngar gayed e pi girdi’ nem . . . u lan e pi tabinaw ko girdi’ i yan nge yungi n’en ni yibe sananag ni be par e girdi’ riy ni bay yu ken e Bible rorad. . . . Re tabinaw ni yira pirieg reb e pi girdi’ ney riy e yira kirebnag.”

Faan gomanga yag ko girdi’ ni ngar kirebnaged urngin ken e Bible, ma ke math e thin riy.

ROGON NI KE YAG NI NGE PAR E BIBLE NI KA ROGON: I guy Antiochus ni Pilung rogon ni nge pingeg laniyan’ e piin ni ur pared u Israel, machane ngiyal’ nem e ke yoor e pi Jew ni yad ma par u yugu boch e nam u wuru’ yu Israel. Bin riyul’ riy e, be susunnag e piin ni boor ban’en ni yad manang nnap’an ni taw ko bin som’on e chibog C.E., mab pag 60 e pasent ko pi Jew e yad ma par u yugu boch e nam u wuru’ yu Israel. Ba ga’ ni yad ma tay e yungi babyor ni bay e thin ko Bible riy u lan e pi tafen e muulung rorad i yan. Ma pi yungi babyor nem e aram e yungi babyor ni i fanay boch e girdi’ nga tomurrad, nib muun e piin Kristiano ngay.​—Acts 15:21.

Nap’an e duw ni 500 nge mada’ nga bang ko duw ni 1500 C.E., ma piin nib ga’ fan e Bible u wan’rad e ur athamgilgad u fithik’ e gafgow ni un tay ngorad, ma aram mar ululgad ni ngar pilyeged e thin riy nga yugu boch e thin ma yad be abweg e thin riy nga yugu boch e babyor. Rayog nnap’an ni taw nga lukngun e bin 15 e chibog ma kan pilyeg yu yang ko Bible nga 33 mit e thin. Ngiyal’ nem e dawor ni ngongliy fapi masin ni yima fal’eg e babyor riy. Tomuren e re ngiyal’ i n’em, ma aram min tabab i pilyeg e Bible nga yugu boch e thin ma yibe yoornag ken nib papey.

ANGIN: Yugu aram rogon ni i guy boch e pilung nge tayugang’ ko teliw rogon ni ngar kirebnaged e Bible, machane ke yan i par ni aram e re ke babyor ni bay u roy u fayleng nth’abi yoor ni yibe wereg maku yibe pilyeg nga yugu boch e thin. Ke yag ni nge gagiyegnag rogon e motochiyel nge thin ni yima yog u boch e nam, ma ke yag ni nge thilyeg e par rok bokum milyon e girdi’.