1-2. Mang boch e tow’ath ni ke pi’ Jehovah ngodad nrogon nib puluw ko Psalm 40:5? Mang fan ni ngad weliyed murung’agen e pi n’ey?

JEHOVAH e ir reb e Got nib gol. Am lemnag boch e tow’ath ni ke pi’ ngodad ni bod rogon e fayleng ni gad ma par riy nrib fel’ yaan, nge man’ey rodad ni ke ngongliy nrib fel’ rogon, nge Bible ni bay e Thin rok riy nib ga’ fan. Bochan e re dalip i tow’ath ney ni ke pi’ Jehovah ngodad, ma aram fan ni bay bang nrayog ni ngad pared riy, ma rayog ni ngaud lemgad ma gad be non ko girdi’, ma kki yag ni ngad nanged e fulweg u boch e deer nrib ga’ fan.​—Mu beeg e Psalm 40:5.

² U lan e re article ney e gad ra weliy riy murung’agen e re dalip i tow’ath ney. Nap’an ni gad ra fal’eg i lemnag e pi tow’ath ney, ma ra ga’ fan u wan’dad ma gad ra adag ni ngad felfelan’naged Jehovah ni ir e En Ke Sunmiydad ni gad ba t’uf rok. (Rev. 4:11) Ku rayog ni ngki bung rogodad ni ngad ayuweged e piin kan bannagrad ke mich u wan’rad fare machib nde riyul’ ni aram e ke sum e girdi’ ko gamanman.

3. Mang fan ni yugu ba thil e fayleng rodad?

³ Gad ra sap nga rogon ke sunmiy Got e fayleng, ma gad ra nang ni Ir be’ nib gonop. (Rom. 1:20; Heb. 3:4) Bay boch e planet ni ma liyeg e yal’, machane fayleng e yugu ba thil ya ba fel’ rogon gubin ban’en ni bay riy nrayog ni nge ayuweg e yafos ko girdi’.

4. Uw rogon ni be m’ug feni gonop Got u rogon ni ke ngongliy e fayleng? Mu susunnag.

⁴ Rogon e fayleng rodad ni bay u lan e palpalth’ib e rayog ni ngan taarebrogonnag ngab bowoch ni bay u maday. Machane bay boch ban’en nib ga’ fan nib thil u thilin bbowoch nib sug e girdi’ riy nge fayleng rodad. Bod ni, uw n’umngin nap’an nrayog ni nge par e girdi’ u lan bbowoch ni faanra yad rorad e ngar guyed rogon ni nge yag e nifeng nib beech ni ngar pogofannaged, nge ggan ni ngar ked, nge ran ni ngar unumed, ma dabiyog ni nga ron’ed e dow rorad nga wuru’ fare  bowoch? Ba mudugil ndabi n’uw nap’an mar m’ad. Fayleng e ba thil ni bochan e rayog ni nge ayuweg bokum bilyon e girdi’ nge gamanman ni nge par nib fos. Ma pi’ e nifeng nib beech ni ngad pogofannaged, nge ggan nge ran nib t’uf rodad, ma dariy ba ngiyal’ ni ma m’ay e pi n’ey. Yugu aram rogon ni gubin e dow ni ma par u fayleng, machane ka be par e fayleng nib fel’ yaan ma rayog ni ngan par riy. Uw rogon ni be yag ni nge buch e re n’ey? Ke sunmiy Jehovah e fayleng nrayog ni nge thilyeg e pi n’en nib alit ni bay riy nga ban’en nib beech nrayog ni ngan fanay bayay. Ere gad ra weliy rogon ni be m’ug feni gonop Jehovah u rogon ni ke ngongliy e fayleng nrayog ni nge beechnag e nifeng ni gad ma pogofannag, miki beechnag e ran nrayog ni ngad fanayed.

5. Uw rogon nrayog ko fayleng ni nge beechnag e nifeng ni gad ma pogofannag, ma mang e be micheg e re n’ey?

⁵ Nifeng ni gad ma pogofannag e ban’en nib t’uf ko girdi’ nge gamanman ya nge yag nra pared ni yad ba fos. Kan sumarnag nra reb e duw ma raay e bilyon e ton e nifeng ni ke fek e girdi’ nge gamanman. Yad ma fek e biney e nifeng nib beech mar chuweged ba mit nib kireb ni ka nog e carbon dioxide ngay. Yugu aram rogon ma gubin ngiyal’ ni bay e nifeng nib beech nrayog ni nge fek e girdi’ nge gamanman, maku der ma pag urngin e bin baaram e nifeng u fayleng ni ka nog e carbon dioxide ngay. Mang fan? Bochan ni ke sunmiy Jehovah boor mit e woldug nib thilthil ni ma fek e bin baaram e nifeng ni ka nog e carbon dioxide ngay me pi’ e bin baaram e nifeng nib beech nrayog ni ngan pogofannag. Ere rogon ni kan ngongliy e fayleng nrayog ni nge beechnag e nifeng ni gad ma pogofannag e be micheg nriyul’ fapi thin ni bay ko Acts 17:24, 25 ni be gaar: “Got . . . e ke pi’ e yafos nge pogofan . . . ngak e girdi’.”

6. Uw rogon nrayog ko fayleng ni nge beechnag e ran nrayog ni ngan fanay, ma mang e be micheg e re n’ey? (Kum guy fare kahol ni kenggin e “ Fare Tow’ath ni Ke Pi’ Jehovah ni Aram e Rayog ko Fayleng ni Nge Beechnag e Ran ni Ngan Fanay.”)

⁶ Bochan nib fel’ palogin e fayleng ko yal’, ma bay yu yang u fayleng nder el e ran riy. Yugu ra chugur buchuuw e yal’ ko fayleng ma urngin e ran nra sul nga lan e lang me pag gelngin e gowel u fayleng, me melik’ gubin ban’en riy ndakuriy ban’en nra par nib fos. Maku reb e, faanra yigi palog buchuuw e yal’ ko fayleng ma gubin e ran u fayleng nra el, ma ga’ngin yang e fayleng nra el e snow nge ayis riy. Ere bochan ni ke tay Jehovah e fayleng nib fel’ palogin ko yal’, ma aram fan nrayog ni nge beechnag e fayleng e ran nrayog ni ngan fanay. Yal’ e ma gowelnag e day nge ran u daken e binaw, me n’igin ni nge sul nga lan e lang nge ngal’ ni manileng. Gubin e duw nib chugur ko 120,000 e cubic mayel (500,000 cu km) urngin e ran ni ma sul nga lan e lang ni bochan gowelngin e yal’. Re ran ney e ma par u lan e lang nsogonap’an ragag e rran me sul nga fayleng ni ke aw ni n’uw ara snow. Me munmun miki yan i map’ nga maday ara yan nga lan boch e lipath ngemu’ miki n’igin e yal’ ni ngki sul bayay nga lan e lang. Re n’ey ni ke ngongliy Jehovah nrayog ni nge beechnag e fayleng e ran nrayog ni ngkun fanay bayay e be m’ug riy nrib gonop ma kub gel gelngin.​—Job 36:27, 28; Ekl. 1:7.

7. Mang boch e kanawo’ nrayog ni ngad daged nib ga’ fan u wan’dad fare tow’ath ni kan weliy ko Psalm 115:16?

⁷ Mang e ra ayuwegdad ni nge ga’ fan u wan’dad e fayleng rodad nge urngin ban’en ni bay riy nrib manigil? (Mu beeg e Psalm 115:16.) Reb e kanawo’ e aram e ngad fal’eged i lemnag e pi n’en ke ngongliy Jehovah. Re n’ey e ra k’aringdad ni ngad pininged e magar ngak Jehovah ni gubin e rran ko urngin ban’en nib manigil ni ke pi’ ngodad. Ma faanra ud klinnaged e gin gad ma par riy nib fel’ rogon, ma aram e gad be dag nib ga’ fan u wan’dad e fayleng rodad.

8. Mang fan nrayog ni nga dogned nrib fel’ rogon ni kan ngongliy e man’ey rodad?

⁸ Rib fel’ rogon ni kan ngongliy e man’ey ko girdi’. Nap’an ni ka ga bay u meyal ma be ilal e man’ey rom ni be yan u rogon ni ke ngongliy Jehovah, ma bokum biyu’ e cell riy ni be sum ni gubin e minit! Bay boch e girdi’ ni yad ma gay murung’agen boch ban’en ni kar sumarnaged ni man’ey rok be’ ni ke ilal e ba chugur ko 100 bilyon urngin mit e cell ni bay riy ni ka nog e neurons ngay. Ireray e pi cell ni ke muulung nga taabang ke sum e man’ey rodad riy nsogonap’an 3.3 e pawn (1.5 kg) tomalngin. Am  lemnag boch ban’en nib manigil nrayog ni nge rin’ e man’ey rodad.

9. Mang e be micheg ngom ni numon ni gad ma tay e aram reb e tow’ath ni ke yib rok Got?

⁹ Re n’ey nrayog ni ngaud nonad e aram reb e maang’ang. Am lemnag e n’en ma buch u nap’an ni gad ra non. Gubin bug e thin ni ga ra yog ma thingari gagiyegnag e man’ey rom rogon ni nge mithmith sogonap’an 100 e muscle u bolowthem, ngu k’angam, ngu dap’il’ugunam, ngu yidodam, nge ngorongorem. Faanra nge yag ni nga mog bbug nge bbug e thin nib fel’ rogon, ma bay rogon thingari mithmith e pi muscle ney. Bay ba ken e babyor ni kan ngongliy ko duw ni 2019 ni murung’agen rogon ni nga u nog e thin ni ke yog ni bitir ni ka fin gargeleg e rayog ni ngar nanged fan e n’en ni ka nog mi yad rin’ ban’en ngay. Re n’ey ni kan weliy murung’agen e ba puluw ko n’en nib mich u wan’ boor e piin ma gay murung’agen ban’en. Ba mich u wan’rad nnap’an ni yira gargelegdad ma rayog ni ngad nanged fan e thin ni yibe yog ngodad, maku rayog ni ngad filed rogon i yog e thin u yugu boch e nam. Ere riyul’ nre n’ey nrayog ni ngaud nonad e ba tow’ath ni ke yib rok Got.​—Ex. 4:11.

10. Uw rogon ni ngad daged nib ga’ fan u wan’dad e numon ni gad ma tay ni aram reb e tow’ath ni ke yib rok Got?

¹⁰ Reb e kanawo’ nrayog ni ngad daged riy nib ga’ fan u wan’dad e numon ni gad ma tay nreb e tow’ath ni kan pi’ ngodad, e aram e ngad weliyed ngak e piin nib mich u wan’rad ni ke sum e girdi’ ko gamanman fan nib mich u wan’dad ni Got e ke sunmiy urngin ban’en. (Ps. 9:1; 1 Pet. 3:15) Piin nib mich u wan’rad fare machib ni ke sum e girdi’ ko gamanman e yad ma yog ndariy be’ ni sunmiy e fayleng nge pi n’en nib fos ni bay riy. Faan gad ra fanay e Bible nge boch ban’en ni kad weliyed u lan e re article ney, ma aram e rayog ni ngad weliyed e michan’ rodad u murung’agen e Chitamangidad ni bay u tharmiy. Re n’ey e ku ra ayuwegdad ni ngad weliyed ngak e piin nib m’agan’rad ni ngar motoyilgad fan nib mich u wan’dad ni Jehovah e ir e En Ke Sunmiy e tharmiy nge fayleng.​—Ps. 102:25; Isa. 40:25, 26.

11. Mang reb i fan ni yira ngat nga rogon ni ma maruwel e man’ey rodad?

¹¹ Re n’ey nrayog ni nge par ban’en u lanin’dad e ban’en ni yira ngat ngay. Bay be’ ni yoloy ba ken e babyor kafram ni sumarnag ni urngin ban’en nrayog ni nge par u lan e man’ey ko girdi’ e taareb rogon nga urngin ban’en ni bay u lan 20 milyon ken e babyor nib ga’. Machane chiney e yibe lemnag nrayog ni ngki yoor boch ban’en ni nge par u lanin’dad. Ere mang reb e ban’en nrayog ni ngad rin’ed ni yugu ba thil ni bochan e re n’ey?

12. Bochan nrayog ni ngad filed rogon ni ngad ngongolgad u rogon kanawoen nib puluw, ma uw rogon ni be taydad e re n’ey ni gad ba thil ko gamanman?

¹² U fithik’ urngin ban’en ni ke sunmiy Jehovah ma kemus ni yigoo girdi’ e rayog rorad ni ngar filed rogon ni ngar ngongolgad u rogon kanawoen nib puluw ni bochan e rayog ni nge dab ra paged talin e pi n’en ni i buch rorad kafram. Bochan e re n’ey, ma aram fan nrayog ni ngad filed rogon ni ngad rin’ed boch ban’en ni ke fel’ rogon, ma gad thilyeg rogon e lem nge par rodad. (1 Kor. 6:9-11; Kol. 3:9, 10) Bin riyul’ e, rayog ni ngad skulnaged e nangan’ rodad ni nge nang e n’en nib thil u thilin e tin nib fel’ nge tin nib kireb. (Heb. 5:14) Rayog ni ngad filed rogon ni ngad daged e t’ufeg nge runguy. Ku rayog ni ngad filed rogon ni ngad folwokgad rok Jehovah u rogon ni ma rin’ e tin nib mat’aw ban’en.

13. Uw rogon nsusun e ngad fanayed fare tow’ath ni bay rodad ni aram e rayog ni nge par ban’en u lanin’dad nrogon nib puluw ko Psalm 77:11, 12?

 ¹³ Reb e kanawo’ ni ngad daged nib ga’ fan u wan’dad fare tow’ath ni bay rodad ni aram e rayog ni nge par ban’en u lanin’dad e aram e ngaud guyed rogon ndab da paged talin urngin yay ni ke ayuwegdad Jehovah kafram, maku be fal’eg lanin’dad. Re n’ey e rayog ni nge gelnag e pagan’ rodad ni ku ra ayuwegdad boch nga m’on. (Mu beeg e Psalm 77:11, 12; 78:4, 7) Ku reb e kanawo’ nrayog ni ngad rin’ed e re n’ey e aram e dab da paged talin e pi n’en nib manigil ni ma rin’ yugu boch e girdi’ ni fan ngodad, miki ga’ fan u wan’dad. Piin yad ma gay murung’agen ban’en e kar pirieged ni piin yad ma pining e magar e ba ga’ ni aram e piin yad ba felfelan’. Kub fel’ ni ngad folwokgad rok Jehovah ni aram e bay boch ban’en nib t’uf ni ngad paged talin. Bod ni Jehovah e yugu aram rogon ndariy ban’en ni ma pagtalin, machane faanra kad kalgadngan’dad ma ma dugliy ni nge n’ag fan e oloboch rodad ndab ki lemnag. (Ps. 25:7; 130:3, 4) Ku baadag ni aray rogon e ngongol ni ngad daged ko girdi’ u nap’an ni kar kalgadngan’rad ko oloboch ni kar rin’ed ni ke kirebnag lanin’dad.​—Matt. 6:14; Luke 17:3, 4.

14. Uw rogon ni ngad daged nib ga’ fan u wan’dad e man’ey rodad ni aram reb e tow’ath nib manigil ni kan pi’ ngodad?

¹⁴ Ku rayog ni ngad daged nib ga’ fan u wan’dad e man’ey rodad ni aram reb e tow’ath nib manigil ni kan pi’ ngodad ni aram e ngad fanayed ni ngad n’ufed e En ke pi’ ngodad. Bay boch e girdi’ ni kar mel’eged ni ngar fanayed e man’ey rorad ni ngar dugliyed rorad ko mang e ba fel’ ma mang e ba kireb. Machane bochan ni Jehovah e ir e ke sunmiydad, ma aram fan nrib tamilang ni pi motochiyel rok e kab fel’ ko tin ni gadad e kad sunmiyed. (Rom. 12:1, 2) Nap’an ni gad ra fol ko pi motochiyel rok Jehovah ma rayog ni ngad pared u fithik’ e gapas. (Isa. 48:17, 18) Ku rayog ni ngad nanged e n’en baadag Jehovah ni ngad rin’ed u nap’an ni ka gad ba fos ni aram e ngad pininged e sorok ngak e En Ke Sunmiydad maku ir e Chitamangidad, ma gad felfelan’nag.​—Prov. 27:11.

15. Uw rogon ni be m’ug nib t’uf e girdi’ rok Jehovah u daken e Bible ni ke pi’ ngodad nib tow’ath?

¹⁵ Bible e reb e tow’ath ni ke yib rok Got ni bochan e gad ba t’uf rok. I thagthagnag e Chitamangidad ni bay u tharmiy nga laniyan’ boch e pumoon  ni ngar yoloyed e thin rok nga lan e Bible ni bochan e ri gad ba t’uf rok. Bochan e Bible ma ke pi’ Jehovah e fulweg u boch e deer nrib ga’ fan nrayog ni ngad fithed ni bod fapi deer ni be gaar: Uw e kad bad riy? Mang fan e yafos rodad? Ma mang e ka bay nga m’on? Baadag Jehovah ni nge nang gubin pi fak e fulweg ko pi deer ney, ere aram fan ni ke pow’iy boch e girdi’ ni ngar pilyeged e Bible nga boor mit e thin u lan e pi chibog ni ke yan. Ngiyal’ ney e kan pilyeg e Bible nga boor ko 3,000 mit e thin ni boch e kan pilyeg nib polo’, ma boch e yu yang riy! Bible e aram e re ke babyor ni bay u roy u fayleng nth’abi yoor ni yibe wereg maku yibe pilyeg nga yugu boch e thin. Demtrug e gin ma par boch e girdi’ riy ara thin rorad, ma yooren i yad e ke yag ni ngar filed e n’en bay u Bible ko thin rorad.​—Mu guy fare kahol ni kenggin e, “ Yibe Pilyeg e Bible Nga Boch e Thin ni Yima Yog u Africa.”

16. Uw rogon ni ngad daged nib ga’ fan e Bible u wan’dad nrogon ni bay ko Matthew 28:19, 20?

¹⁶ Rayog ni ngad daged nib ga’ fan e Bible u wan’dad ni aram e ngaud beeged ni gubin e rran, ma gad be fal’eg i lemnag e thin riy, ma gad be fol riy u rogon nrayog rodad. Maku reb e, rayog ni ngad pininged e magar ngak Got ni aram e ngad rin’ed e tin rayog rodad ya nge yag nda weliyed e n’en be yog e Bible ngak urngin e girdi’ nrayog rodad.​—Ps. 1:1-3; Matt. 24:14; mu beeg e Matthew 28:19, 20.

17. Mang boch e tow’ath ni kad weliyed murung’agen u lan e re article ney, ma mang e gad ra weliy ko bin migid e article?

¹⁷ Kad weliyed u lan e re article ney murung’agen e pi tow’ath ni ke pi’ Got ngodad ni bod rogon e fayleng ni gad ma par riy, nge man’ey rodad nrib fel’ rogon ni kan ngongliy, nge Bible ni aram e Thin rok Got ni kan thagthagnag. Machane, ku bay boch e tow’ath ni ke pi’ Jehovah ngodad ndabiyog ni ngad guyed. Gad ra weliy murung’agen e pi tow’ath ney ko bin migid e article.