Le Bibliaoʼ kʼuch tak Gran Isla Roja

MADAGASCAR, le u kampʼéel isla maas nojoch tiʼ le Luʼumaʼ, cien leguas (400 kilómetros) yanil tiʼ u jáal u kʼáaʼnáabil África, u kajnáaliloʼobeʼ jach úuch u kʼaj óoltoʼob u kʼaabaʼ Dios. ¿Baʼaxten? Tumen tsʼoʼok maas tiʼ ciento setenta jaʼaboʼob yanaktiʼob le Biblia ich malgache, lelaʼ ku taasik u kʼaabaʼ Dios. U tsikbalil bix úuchik u suʼutul ich malgache le Kiliʼich Tsʼíiboʼoboʼ jach ku péeksik u yóol máak, tumen maʼ chéen chʼaʼabil úuchik u beetaʼaliʼ.

Le Bibliaoʼ káaj u suʼutul ich malgache tu islai Mauricio, lelaʼ maʼ jach náach yanil tiʼ u islai Madagascariʼ. Tu jaʼabil 1813, sir Robert Farquhar, sijnáal Gran Bretaña, u gobernadori le islaoʼ, tu káajsaj u sutik ich malgache le Evangelioʼoboʼ. Ka máan kʼiineʼ tu yaʼalaj tiʼ Radama I u reyil Madagascar ka u invitart profesoroʼob tiʼ le Sociedad Misionera tiʼ Londres ka taakoʼob kajtal Gran Isla Roja, lelaʼ bey maas kʼaj óolaʼanil u islai Madagascaroʼ.

Tu kʼiinil 18 tiʼ agosto tiʼ 1818, David Jones yéetel Thomas Bevan, kaʼatúul misionero galesoʼob yanoʼob kaʼach tu islai Mauricioeʼ, kʼuchoʼob tu noj kaajil Toamasina. U kajnáaliloʼob le kaajaʼ jach suukaʼan u beetkoʼob baʼaxoʼob ku kaʼansik u yúuchben chʼiʼibaloʼob yéetel ku adorarkoʼob le kimenoʼoboʼ. Le tʼaanil ku beetkoʼoboʼ tiʼ u taal tiʼ le malayopolinesiooʼ.

Ka tsʼoʼok u káajskoʼob u tsʼáaikoʼob xook tiʼ upʼéel chan escuela tu kaajil Toamasinaeʼ, Jones yéetel Bevaneʼ tu taasaj u yatnoʼob yéetel u paalaloʼobiʼ. Baʼaleʼ láaj tsaʼay paludismo tiʼob. Tu mesil diciembre tiʼ 1818 kíim u yatan Jones yéetel u hija, kaʼapʼéel mes tsʼoʼokokeʼ ka kíim Bevan yéetel u familia.

Chéen Jones pʼáati, letiʼeʼ maʼ tu chaʼaj u lúubul u yóol yoʼolal le baʼax úuchtiʼoʼ. Letiʼeʼ jach u kʼáat ka yanak le Biblia ichil u tʼaan u kajnáaliloʼob Madagascar. Ka suunaj tu islai Mauricio, yéetel ka tsʼoʼok u yutstaleʼ, káaj u kanik malgache. Maʼ úuch tiʼ leloʼ ka joʼopʼ u líiʼskuba utiaʼal u sutik u Evangelioi Juan.

Tu mesil octubre tiʼ 1820 kaʼa bin Madagascar, ka pʼáat kajtal tu noj kaajil Antananarivo, teʼeloʼ tu beetaj upʼéel escuela misional utiaʼal u tsʼáaik xook. Le kúuchilaʼ minaʼan tuláakal baʼax kʼaʼabéetiʼ, jeʼex libroʼob, mesabanco mix pizarra. Baʼaleʼ jach maʼalob le kaʼansaj ku tsʼaʼabloʼ, yéetel le paalaloʼoboʼ jach jatsʼuts u yilik u kaambaloʼob.

Ich siete meseseʼ chéen tu juun Jones tu tsʼáaj xookiʼ, baʼaleʼ kʼuch David Griffiths áantik. Letiʼobeʼ jach nojoch meyaj tu beetoʼob utiaʼal u suʼutul le Biblia ich malgacheoʼ.

Le kʼiin ka káaj u suʼutul le Bibliaoʼ

Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ, u alfabetoi árabe ku meyaj utiaʼal u yúuchul tsʼíib ich malgache. Baʼaleʼ maʼ yaʼab máaxoʼob u yojel u xok le tsʼíib ku kʼaabaʼtik sorabeoʼ. Le oʼolaleʼ, le misioneroʼoboʼ tu kʼáatoʼob tiʼ le rey wa jeʼel u chaʼabal u meyajtiʼob le alfabeto latinooʼ, letiʼ túuneʼ tu yaʼalajtiʼob ka u beetoʼob beyoʼ.

Tu kʼiinil 10 tiʼ septiembre tiʼ 1823 káaj u sutkoʼob ich malgache le Bibliaoʼ. Joneseʼ joʼopʼ u sutik u libroi Génesis yéetel Mateo,  Griffithseʼ u libroi Éxodo yéetel Lucas. Tu kaʼatúulaleʼ jach maʼatech u jeʼeleloʼob. Le táan u sutikoʼob le Bibliaoʼ, ku tsʼáaikoʼob xook sáamsamal jaʼatskab yéetel de tarde, tsʼoʼoleʼ ku líiʼskubaʼob yéetel ku kaʼansajoʼob tu iglesiaʼob ich óoxpʼéel tʼaaniloʼob.

Yéetel u yáantaj doce j-xoknáaloʼobeʼ, ich dieciocho meseseʼ páajchaj u láaj sutkoʼob le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Griegooʼ yéetel u jaats tiʼ le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Hebreooʼ. Ka máan uláakʼ upʼéel jaʼabeʼ tu láaj sutajoʼob le Bibliaoʼ, chéen u jel xakʼalxoktikoʼob u bin utiaʼal u maas maʼalobkíintikoʼob. Utiaʼal lelaʼ kʼuch áantbiloʼob tumen David Johns yéetel Joseph Freeman, kaʼatúul lingüistaʼob yanoʼob kaʼach Inglaterra.

Yanchaj uláakʼ talmiloʼob

Le ka tsʼoʼok u sutkoʼob le Bibliaoʼ, le Sociedad Misionera tiʼ Londresoʼ tu túuxtaj Charles Hovenden tu islai Madagascar utiaʼal u armartik le yáax prensaoʼ. Hovendeneʼ kʼuch Madagascar tu kʼiinil 21 tiʼ noviembre tiʼ 1826, baʼaleʼ maʼ tu tsʼáaj mix u mes kʼuchuk ka tsaʼay paludismo tiʼiʼ, ka kíimi, bey túunoʼ mix máak pʼáat utiaʼal tsʼoʼoksik le meyaj bin u beetoʼ. Tuláakʼ jaʼabeʼ kʼuch James Cameron, utúul j-koonol u xokmaj mecánica, letiʼeʼ tu xokaj u manuali le prensaoʼ ka tu yilaj u armartik. Tu kʼiinil 4 tiʼ diciembre tiʼ 1827, páajchaj u tsʼalik u jaats tiʼ u yáax capituloi Génesis. *

Tu kʼiinil 27 tiʼ julio tiʼ 1828 kíim Radama I, letiʼeʼ jach áantajnaj utiaʼal u suʼutul le Bibliaoʼ. David Joneseʼ, tu yaʼalaj tu yoʼolal: «Le rey Radamaoʼ utúul máak jach uts. Jach utstutʼaan u yilik u kaʼansaʼal le máaxoʼob yaan tu luʼumiloʼ; utiaʼal letiʼeʼ maas maʼalob ka kaʼansaʼak u kaajal u beetoʼob baʼaloʼob maʼalobtak ke ka xiʼikoʼob tu paach oro wa plata». Ka káaj u reinar Ranavalona I, u yatan le reyoʼ, maʼ áantajnaj jeʼex u beetik kaʼach u yíichamoʼ.

Maʼ úuch káajak u reinareʼ, utúul inglaterraileʼ tu kʼáataj wa jeʼel u páajtal u tsikbal tu yéetel tiʼ baʼaloʼob yaan yil yéetel u suʼutul le Bibliaoʼ, baʼaleʼ le reinaoʼ maʼ tu yóotiʼ. Uláakʼ utéeneʼ le misioneroʼoboʼ tu yaʼaloʼob tiʼ le reina kʼaʼabéet u kaʼansaʼal griego yéetel hebreo tiʼ le kaajoʼ, baʼaleʼ le reinaoʼ tu yaʼalaj: «Teneʼ maʼ jach kʼaʼabéet in wilik u kankoʼob griego yéetel hebreoiʼ. Maas maʼalob ka a kaʼanseʼexoʼob u beetoʼob baʼax jeʼel u taasik utsil tiʼobeʼ, kaʼanseʼexoʼob u beetoʼob jabón». Cameroneʼ tu tsʼáaj cuenta, maʼ xaaneʼ yaan u beetaʼal u lukʼloʼob teʼ isla táanil tiʼ u tsʼoʼoksikoʼob le Bibliaoʼ, le oʼolal tu yaʼalaj tiʼ le reina ka tsʼaʼabak upʼéel semana tiʼ utiaʼal u tuukul tiʼ le baʼax tu yaʼalaj le reinaoʼ.

Tuláakʼ semanaeʼ, Cameroneʼ tu tsʼáaj tiʼ le máaxoʼob ku meyajoʼob tiʼ le reinaoʼ kaʼapʼéel mejen jabón beetaʼan yéetel baʼaxoʼob yaan teʼ islaoʼ. Le baʼaxoʼob tu beetoʼob utiaʼal u yutsil le kaajoʼ tu beetaj u chan xuʼulul u kʼuuxil le reinaoʼ, lelaʼ tu tsʼáaj tuʼux u tsʼoʼoksaʼal u tsʼaʼalal le Bibliaoʼ, chéen tu bineltaj jujumpʼéel u libroiloʼob le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Hebreooʼ.

Jatsʼuts káajik kʼaas tsʼoʼokik

Tu mesil mayo tiʼ 1831 le reinaoʼ tu tsʼáaj u páajtalil u yokjaʼ yéetel u beetkubaʼob cristianoi le máaxoʼob yaan yáanal u páajtaliloʼ. Baʼaleʼ lelaʼ chéen seis meses xáanchaji. Le libro A History of Madagascar, ku yaʼalik: «Yaan tiʼ le máaxoʼob ku meyajoʼob yiknal le reinaoʼ maʼ utschajtutʼaanoʼob ka tu yiloʼob bukaʼaj máaxoʼob ku yokjaʼiʼ, ka tu yaʼaloʼob tiʼ le reinaoʼ le máaxoʼob ku yokjaʼoboʼ bey táan u tsʼáaikubaʼob tu tséel le gobierno britanicooʼ». Bey túunoʼ, tu jóokʼbal u jaʼabil 1831 ka luʼsaʼab u páajtalil u yokjaʼob.

Yoʼolal le baʼaxoʼob ku beetik le reina yéetel le bix u tuukul le máaxoʼob ku meyajoʼob tu yiknaloʼ, le misioneroʼoboʼ tu yiloʼob u jáan tsʼoʼoksik u tsʼalkoʼob le Bibliaoʼ. Teʼ kʼiinoʼob  jeʼeloʼ tsʼokaʼaniliʼ u tsʼoʼokskoʼob le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Griegooʼ, yéetel tiʼ yaʼab máakoʼob tsʼoʼok u tsʼaʼabal. Baʼaleʼ tu kʼiinil 1 tiʼ marzo tiʼ 1835 le reinaoʼ tu tsáaj u leyil ka xuʼuluk u beetik u cristianoi le máakoʼoboʼ yéetel ka kʼuʼubuk tiʼ le autoridadoʼob tuláakal le libroʼob yaan tiʼ le cristianoʼoboʼ.

Le baʼax tu yaʼalaj le reinaoʼ tu beetaj u xuʼulul u yáantaj u kajnáaliloʼob Madagascar utiaʼal u tsʼaʼalal le Bibliaoʼ. Le oʼolaleʼ, le upʼíit misioneroʼob yanoʼoboʼ yanchaj u meyajoʼob bul kʼiin yéetel bul áakʼab utiaʼal u tsʼoʼoksikoʼob, beyoʼ páajchaj u tsʼoʼokskoʼob tu mesil junio tiʼ 1835. Bey úuchik u jóoʼsaʼal le yáax Biblia ich malgacheoʼ.

Yoʼolal le baʼax u yaʼalmaj le reinaoʼ, le misioneroʼoboʼ tu jáajan tʼoxoʼob le bibliaʼoboʼ ka tu mukoʼob kex setenta upʼéelel utiaʼal u yantal pʼáatal wa ka tóokaʼak u maasiloʼoboʼ. Le baʼax tu beetoʼoboʼ jach maʼalob, tumen u jaʼab tsʼoʼokokeʼ ka jóoʼsaʼaboʼob teʼ islaoʼ, chéen kaʼatúul tiʼ letiʼob pʼáatiʼ. Kex beyoʼ le baʼax ku kaʼansik le Bibliaoʼ seguernaj u kʼaj óoltaʼal teʼ Gran Isla Rojaoʼ.

Upʼéel kaaj u yaabiltmaj le Bibliaoʼ

Le máaxoʼob kajaʼanoʼob teʼ islaoʼ jach kiʼimakchaj u yóoloʼob ka páajchaj u xokikoʼob le Biblia ichil le tʼaan ku beetikoʼoboʼ. Bejlaʼeʼ óoliʼ tiʼ tuláakal najeʼ yaan upʼéel Bibliaiʼ, yéetel yaʼab máak xokik sáamsamal. U jaajileʼ le Bibliaaʼ maʼ jach maʼalob sutaʼanikiʼ yéetel yaan tʼaanoʼob jach úuchbentakiʼ. Baʼaleʼ ichil tuláakal le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Hebreooʼ yaʼab utéenel ku chíikpajal u kʼaabaʼ Diosiʼ, Jéeoba. Le yáax Bibliaʼob tiʼ le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Griego jóoʼsaʼab ich malgacheoʼ ku chíikpajal xan u kʼaabaʼ Diosiʼ. Le oʼolal u maas yaʼabil le máakoʼob kajaʼanoʼob teʼ islaoʼ u kʼaj óoloʼob u kʼaabaʼ Dios.

Le ka jóokʼ le yáax bibliaʼob tiʼ le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Griegooʼ, Baker, le máax ku meyaj teʼ prensaoʼ, tu yilaj bix úuchik u kiʼimaktal u yóol le máaxoʼob kajaʼanoʼob teʼ islaoʼ, ka tu yaʼalaj: «Maʼ tumen profetainiʼ, baʼaleʼ in tuklikeʼ maʼ bíin beetaʼak u xuʼulul u xoʼokol le Biblia teʼ islaaʼ». Le baʼax tu yaʼaloʼ jach jaaj. Mix le paludismo, mix le u talmil u tʼaʼanal malgacheoʼ mix le baʼaxoʼob tu beetaj le reina beet maʼ u kʼuchul le baʼax ku yaʼalik le Biblia tiʼ tuláakal u kajnáaliloʼob Madagascaroʼ.

Baʼaleʼ bejlaʼeʼ maas maʼalob. ¿Baʼaxten? Tumen tu jaʼabil 2008 jóoʼsaʼab ich malgache le Biblia Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras. Le Bibliaaʼ jach maʼ talam u naʼataʼal baʼax ku yaʼalikiʼ, tumen sutaʼab jeʼex u tʼaan le máakoʼob bejlaʼoʼ. Le oʼolaleʼ, le baʼax ku kaʼansik le Bibliaoʼ tsʼoʼok u jach kʼaj óoltaʼal teʼ Gran Isla Rojaoʼ (Isa. 40:8).

[Tsolajiloʼob]

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 31]

Le Biblia Traducción del Nuevo Mundo beetaʼan ich malgacheoʼ ku tsʼáaik nojbeʼenil tiʼ u kʼaabaʼ Dios, Jéeoba