1-3. Tsikbalt bix úuchik u tséentik Jesús u milesil máakoʼob náatsʼ Betsaida. (Ilawil le dibujo yaan tu káajbal le xookaʼ.)

MÁANS ta tuukul lelaʼ (xok Mateo 14:14-21). Le taʼaytak le Pascua tu jaʼabil 32, kex cinco mil u túulal xiib, junpáay koʼoleloʼob yéetel mejen paalaleʼ, binoʼob tu paach Jesús yéetel u disipuloʼob. Beoraaʼ tiaʼanoʼob tiʼ junpʼéel kúuchil tuʼux mix máak kajaʼaniʼ náatsʼ tiʼ Betsaida, junpʼéel kaaj yaan tu xaman u kʼáaʼnáabil Galilea.

² Ka tu yilaj Jesús bukaʼaj máakoʼobeʼ tu chʼaʼaj óotsilil tiʼob ka joʼopʼ u kaʼansiktiʼob yaʼab baʼaloʼob yoʼolal u Reino Dios yéetel tu tsʼakaj le kʼojaʼanoʼoboʼ. Le táan u yéeʼsameʼentaloʼ le disipuloʼoboʼ tu yaʼaloʼob tiʼ Jesús ka u yaʼal tiʼ le máakoʼob ka xiʼikoʼob teʼ kaajoʼob yaan náatsʼ utiaʼal u manikoʼob baʼal u jaantoʼoboʼ. Baʼaleʼ tu yaʼalajtiʼob: «Tsʼáaʼex baʼal u jaantoʼob». Leloʼ tu beetaj u tuukuloʼob tumen chéen cinco junpʼéelal waaj yaantiʼob yéetel kaʼatúul mejen kay.

³ Tumen tu chʼaʼaj óotsil tiʼ le máakoʼoboʼ tu beetaj junpʼéel milagro. Le milagroaʼ ku chʼaʼchiʼitaʼal teʼ kanpʼéel Evangelioʼoboʼ (Mar. 6:35-44; Luc. 9:10-17; Juan 6:1-13). Tu yaʼalaj tiʼ u disipuloʼob ka u beet u muchʼkuba yéetel ka kulak le máakoʼob tu yóokʼol le yaʼax suʼukoʼ, cada múuchʼeʼ yaan 50 wa tak 100 máakoʼobiʼ. Ka tsʼoʼok u beetik junpʼéel oración tiʼ Dioseʼ káaj u xetʼik le waajoʼ yéetel le kayoʼoboʼ. Baʼaleʼ yáax «tu tʼoxaj tiʼ u disipuloʼob, letiʼob túuneʼ tu tʼoxoʼob xan tiʼ le máakoʼoboʼ». Yoʼolal junpʼéel milagroeʼ tuláakal anchaj baʼax u jaantoʼob. Jeʼex k-ilkoʼ Jesuseʼ tu tséentaj u milesil máakoʼob yéetel u yáantaj le junpʼíit u disipuloʼoboʼ. *

4. 1) ¿Baʼax clase janal maas tu yilaj u tsʼáaik Jesús, yéetel baʼaxten? 2) ¿Baʼax ken k-il teʼ xookaʼ bey xan teʼ tuláakʼoʼ?

⁴ Jesuseʼ maas taak u tsʼáaik tiʼ máaxoʼob tsaypachtik le kaʼansaj ku taal tiʼ Dios ku keʼetel yéetel janaloʼ. U yojel wa ku kʼamkoʼob le janal wa u jaajil yaan  teʼ Bibliaoʼ jeʼel u yantal kuxtal minaʼan u xuul tiʼobeʼ (Juan 6:26, 27; 17:3). Tumen tu chʼaʼaj óotsilil tiʼobeʼ tu máansaj yaʼab tiempo táan u kaʼansiktiʼob yaʼab baʼaloʼob. Jeʼex ka tu tséentaj le yaʼabkach máakoʼob yéetel le waaj bey xan yéetel le kayoʼobeʼ (Mar. 6:34). U yojel maʼ kun xáantal way Luʼumeʼ tumen yaan u suut teʼ kaʼanoʼ (Mat. 16:21; Juan 14:12). Ken suunak teʼ kaʼanoʼ, ¿bix túun ken u kaʼansil u disipuloʼob? Yéetel u yáantaj junpʼíit máakoʼobeʼ yaan u tséentik yaʼab máakoʼob, jeʼex suuk u beetkoʼ. ¿Máaxoʼob le junpʼíit máakoʼoboʼ? Yáaxeʼ yaan k-ilkeʼ yéetel u yáantaj junpʼíit máakoʼobeʼ tu tsʼáaj le kaʼansaj kʼaʼabéet tiʼ le yéeyaʼanoʼob teʼ yáax siglooʼ. Tuláakʼ xookoʼ yaan u núukaʼal junpʼéel kʼáatchiʼ jach kʼaʼanaʼan: teʼ kʼiinoʼobaʼ, ¿bix jeʼel k-ojéeltik máaxoʼob le junpʼíit máakoʼob ku meyaj tiʼ Cristo utiaʼal u tsʼáaiktoʼon le kaʼansaj jach tu yorailoʼ?

5, 6. 1) ¿Baʼax tu chʼaʼtuklaj Jesús táanil tiʼ u kíimil utiaʼal u tsʼáaik le kaʼansaj tiʼ u disipuloʼoboʼ? 2) ¿Bix tu kaʼansil Jesús u apostoloʼob utiaʼal u páajtal u beetkoʼob junpʼéel meyaj jach kʼaʼanaʼan ken tsʼoʼokok u kíimil?

⁵ Juntúul maʼalob taatatsileʼ ku beetik tuláakal utiaʼal u yantal baʼax kʼaʼabéet tiʼ u familia wa ka kʼuchuk kíimil. Jesús xaneʼ táanil tiʼ u bin teʼ kaʼanoʼ, tumen u yojel yaan u kʼuchul u beet u Poolil le múuchʼuliloʼ tu beetaj tuláakal utiaʼal u yantal le kaʼansaj ku keʼetel yéetel janal tiʼ u disipuloʼoboʼ (Efe. 1:22). Kaʼapʼéel jaʼab táanil tiʼ u kíimileʼ tu chʼaʼtuklaj junpʼéel baʼax jach kʼaʼanaʼan. Tu yéeyaj le yáax junpʼíit máakoʼob ken u tsʼáaʼob le kaʼansaj tiʼ le yaʼab máaxoʼob meyajtik Diosoʼ. Koʼoneʼex ilik bix tu beetil.

⁶ Ka tsʼoʼok u orar bul áakʼabeʼ tu muchʼaj u disipuloʼobeʼ ka tu yéeyaj 12 apostoloʼob ichiloʼob (Luc. 6:12-16). Ichil kaʼapʼéel jaʼabeʼ tu máansaj yaʼab tiempo táan u kaʼanskoʼob yéetel baʼax tu yaʼalaj bey xan yéetel baʼax tu beetaj. U yojel yaʼab baʼaloʼob unaj u kankoʼob. Seguernaj tak u yaʼalaʼaltiʼob «disipuloʼob» (Mat. 11:1; 20:17). Tu tsolnuʼuktaj u apostoloʼob yéetel tu kaʼansajtiʼob bix unaj u kʼaʼaytajoʼob (Mat. 10:1-42; 20:20-23; Luc. 8:1; 9:52-55). Tu beetaj utiaʼal u páajtal u beetkoʼob junpʼéel meyaj jach kʼaʼanaʼan ken kíimik yéetel ken suunak teʼ kaʼanoʼ.

7. ¿Baʼax tu yaʼalaj Jesús ku yeʼesik baʼax unaj u maas tsʼaatáantik le apostoloʼoboʼ?

⁷ ¿Baʼax ken u beet kaʼach le apostoloʼoboʼ? Ka joʼopʼ u náatsʼal le Pentecostés tu jaʼabil 33, chíikpaj letiʼob kun kanáantik le múuchʼuliloʼoboʼ (Bax. 1:20). Baʼaleʼ ¿baʼax ken u maas tsʼaatáantoʼob? Ka tsʼoʼok u kaʼa kuxtal Jesuseʼ tsikbalnaj yéetel apóstol Pedro, le baʼax tu yaʼalajtiʼoʼ ku yáantkoʼon k-il baʼaxiʼ (xok Juan 21:1, 2, 15-17). Tu táan uláakʼ apostoloʼobeʼ tu yaʼalajtiʼ: «Tséent in mejen alakʼ tamanoʼob». Beyoʼ tu yeʼeseʼ u apostoloʼobeʼ tiaʼanoʼob ichil le junpʼíit máakoʼob ken u tsʼáaʼob le kaʼansaj tu yorailoʼ. ¡Lelaʼ ku yeʼesik bukaʼaj u yaabiltmil Jesús u «tamanoʼob»! *

8. Teʼ Pentecostesoʼ, ¿bix tu yeʼesil le túumben disipuloʼob chíikaʼan u yilkoʼob máaxoʼob tsʼáaik le kaʼansaj tu yorailoʼ?

⁸ Desde teʼ Pentecostés tu jaʼabil 33, le tsʼoʼok u kaʼa kuxkíintaʼal Jesusoʼ yéetel u yáantaj u apostoloʼobeʼ tu tsʼáaj le kaʼansaj tiʼ le disipuloʼob yéeyaʼanoʼoboʼ (xok Baʼaxoʼob 2:41, 42). Le judíoʼob yéetel le máaxoʼob u kʼammoʼob u religión le judíoʼob kʼuch yéeybiloʼob yéetel kiliʼich muukʼoʼ séeb úuchik u tsʼáaikoʼob cuenta máaxoʼob tsʼaʼan tumen Jesús. Letiʼobeʼ «maʼ xuʼul u kaanbaloʼob tiʼ le apostoloʼoboʼ». Juntúul máax kaʼanchajaʼan u xookeʼ ku yaʼalikeʼ le tʼaan griego ku suʼutul «maʼ xuʼul» u kaanbaloʼoboʼ u kʼáat u yaʼal «u kʼubik yéetel u tsʼáaik u yóol máak mantatsʼ,  u múuchʼ máakoʼob mantatsʼ náatsʼ yanikoʼob nuʼuktaʼanoʼob utiaʼal u beetkoʼob wa baʼax». Le túumben disipuloʼoboʼ jach taak u kaanbaloʼob yéetel chíikaʼan u yilkoʼob tuʼux jeʼel u tsʼaʼabaltiʼobeʼ. Ku kʼubik u yóoloʼob tiʼ baʼax ku kaʼansik le apostoloʼoboʼ, le oʼolal ka joʼopʼ u tsolkoʼob baʼax tu yaʼalaj yéetel tu beetaj Jesuseʼ tu chʼenxikintoʼob. Bey xan tu beetiloʼob ka tu tsolaj le apostoloʼob baʼax u kʼáat u yaʼal le tekstoʼob ku tʼaanoʼob tiʼ Jesusoʼ (Bax. 2:22-36). *

9. ¿Bix tu yeʼesil le apostoloʼob u yojloʼob maas kʼaʼabéet u tsʼáaikoʼob le kaʼansaj ku taal tiʼ Diosoʼ?

⁹ Le apostoloʼoboʼ mantatsʼ tu yilaj u tsʼáaikoʼob le kaʼansaj tiʼ u tamanoʼob Jesusoʼ. Koʼoneʼex ilik bix tu yutskíintiloʼob junpʼéel baʼal jeʼel kaʼach u beetik u yantal talamil ichil le yáax cristianoʼoboʼ. Le talamilaʼ anchaj yoʼolal bix u tʼoʼoxol janal tiʼ le kimen u yíichamoʼoboʼ. Ken tʼoʼoxok sáamsamaleʼ ku chʼaʼabal en cuenta le hebreaʼoboʼ, baʼaleʼ le griegaʼoboʼ maʼatech. Kex maʼ chéen chʼaʼabileʼ, ¿bix tu yutskíintil le apostoloʼoboʼ? «Le doce» apostoloʼoboʼ tumen «jach kʼaʼanaʼan» u yilkoʼob kaʼach u tʼoʼoxol le janaloʼ, tu tsʼáajoʼob siete máaxoʼob noʼojaʼanoʼob utiaʼal nuʼuktik. Kex u maas yaʼabil le apostoloʼob táakpajoʼob utiaʼal u tʼoʼoxol le janal teʼ kʼiin tu tséentaj Jesús u milesil máakoʼoboʼ, tu yiloʼobeʼ maas kʼaʼabéet u tsʼáaikoʼob le kaʼansaj ku taal tiʼ Diosoʼ. Le oʼolal tu tsʼáaj u yóoloʼob u «kaʼans[oʼob] le baʼax ku yaʼalik Diosoʼ» (Bax. 6:1-6).

10. ¿Baʼax biilal tu tsʼáaj Cristo le apostoloʼob yéetel le ancianoʼob yanoʼob kaʼach Jerusalenoʼ?

¹⁰ Tu jaʼabil 49, uláakʼ ancianoʼob noʼojaʼanoʼobeʼ múuchʼ meyajnajoʼob yéetel le apostoloʼob kuxaʼanoʼob teʼ kʼiinoʼoboʼ (xok Baʼaxoʼob 15:1, 2). «Le apostoloʼob yéetel le ancianoʼob yanoʼob Jerusalenoʼ» tu muchʼubaʼob utiaʼal u nuʼuktikoʼob le múuchʼuliloʼoboʼ. Jesús, u Poolil le múuchʼuliloʼoboʼ, utiaʼal u kaʼansik u jaajil bey xan utiaʼal u nuʼuktik u kʼaʼaytaʼal u maʼalob péektsilil le Reinooʼ tu tsʼáaj le u múuchʼ sukuʼunoʼobaʼ (Bax. 15:6-29; 21:17-19; Col. 1:18).

11, 12. 1) ¿Baʼax eʼesik Jéeobaeʼ tu kiʼikiʼtʼantaj le baʼax tu beetaj u Paal utiaʼal u kaʼansik le múuchʼuliloʼob teʼ yáax siglooʼ? 2) ¿Baʼaxten séebaʼan u yilaʼal kaʼach máaxoʼob u tsʼaamaj Cristo utiaʼal u tsʼáaikoʼob le kaʼansaj tu yorailoʼ?

¹¹ ¿Tu kiʼikiʼtʼantaj wa Jéeoba le baʼax tu beetaj u Paal utiaʼal u kaʼansik le múuchʼuliloʼob teʼ yáax siglooʼ? Tu kiʼikiʼtʼantaj. U libroil Baʼaxoʼobeʼ ku yaʼalik baʼax ku  beetik kaʼach Pablo yéetel máaxoʼob láakʼintik: «Jeʼex u bin u binoʼob kaajal kaajoʼ, bey xan u bin yaʼalikoʼob tiʼ le sukuʼunoʼob le baʼaxoʼob chʼaʼtuklaʼab tumen le apostoloʼob yéetel le ancianoʼob yanoʼob Jerusalenoʼ utiaʼal ka u tsʼoʼokbesoʼob. Yoʼolal lelaʼ, u jaajileʼ le múuchʼuliloʼoboʼ seguernaj u muʼukʼaʼantal u fejoʼob, yéetel cada kʼiin ku máaneʼ seguernaj u maas yaʼabtaloʼob» (Bax. 16:4, 5). Maas yaʼabchaj sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼoboʼ tumen tu beetoʼob baʼax ku yaʼalik le múuchʼ sukuʼunoʼob yaan Jerusalenoʼ. Leloʼ ku yeʼesikeʼ Jéeobaeʼ tu kiʼikiʼtʼantaj baʼax tu beetaj u Paal utiaʼal u tsʼáaik le kaʼansaj tiʼ le múuchʼuliloʼoboʼ. Jeʼex k-ilkoʼ wa ku nojochtal le múuchʼuliloʼoboʼ, chéen tumen Jéeoba kiʼikiʼtʼantik le meyaj ku beetaʼaloʼ (Pro. 10:22; 1 Cor. 3:6, 7).

¹² Tak beoraaʼ tsʼoʼok k-ilkeʼ utiaʼal u kaʼansik Jesús yaʼab máakoʼobeʼ áantaʼab tumen junpʼíit máakoʼob. Séebaʼan u yilaʼal kaʼach máaxoʼob u tsʼaamaj utiaʼal u tsʼáaikoʼob le kaʼansaj tu yorailoʼ. Le apostoloʼob, máaxoʼob yáax káaj u nuʼuktajoʼob Jerusalenoʼ, ku páajtal kaʼach u yeʼeskoʼob táan u yáantaʼaloʼob tumen Dios. Baʼaxoʼob 5:12 ku yaʼalik: «Yoʼolal u kʼab le apostoloʼoboʼ yaʼab chíikulaloʼob yéetel baʼaloʼob ku beetik u jaʼakʼal u yóol máak ku yúuchul kaʼach ichil le kaajoʼ». * Le oʼolal le máaxoʼob ku beetkubaʼob cristianoʼoboʼ minaʼan baʼax oʼolal u yaʼalikoʼob: «¿Máaxoʼob u tsʼaamaj Cristo utiaʼal u tséentik u tamanoʼob?». Baʼaleʼ tu tsʼoʼokbal le yáax siglooʼ kʼexpaji.

13, 14. 1) ¿Baʼax tu yaʼalaj Jesús kun úuchul, yéetel baʼax kʼiin ka béeychaji? 2) ¿Máakalmáak le kaʼapʼéel bix kun líikʼil máakoʼob tu contraʼoboʼ? (Ilawil le tsolajil yaan tu tsʼoʼokbal le xookaʼ.)

¹³ Jesuseʼ tu yaʼaleʼ yaan máaxoʼob kun líikʼil tu contra máaxoʼob tsaypachtik. Tu tsikbalteʼ tiʼ junpʼéel kool túumben pakʼaʼanil trigoeʼ (le yéeyaʼanoʼoboʼ) yaan u paʼakʼal xan kʼaakʼas xíiwiʼ (le maʼ jaajil cristianoʼoboʼ). Tsʼoʼoleʼ yaan u chaʼabal u múul nuuktaloʼob tak ken kʼuchuk u kʼiinil le joochoʼ, lelaʼ yaan u yúuchul tu «kʼiiniloʼob u tsʼoʼokol tiʼ le yóokʼol kaabaʼ» (Mat. 13:24-30, 36-43). Maʼ xáanchaj ka béeychaj baʼax tu yaʼaliʼ. *

¹⁴ Teʼ yáax siglooʼ káaj u líikʼil jujuntúul máakoʼob tu contra Dios wa apostasía, baʼaleʼ u apostoloʼob Jesuseʼ tu kʼatoʼob u beel u kaʼansajoʼob (2 Tes. 2:3, 6, 7). Baʼaleʼ ka kíim u tsʼook apostoleʼ yanchaj u moots le baʼax ku kaʼanskoʼoboʼ yéetel bey seguernajik ichil yaʼab sigloʼoboʼ. Teʼ kʼiinoʼoboʼ yaʼabchaj le kʼaakʼas xíiwoʼ, baʼaleʼ le trigooʼ pʼíitchaji. Pʼáat mix máak tsʼáaik le kaʼansaj tu yorailoʼ, baʼaleʼ yaan kaʼach u kʼexpajal. ¿Baʼax kʼiin?

15, 16. ¿Baʼax utsil tu taasaj u xakʼalxook yéetel u jaajil u yóoloʼob le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ, yéetel baʼax kʼáatchiʼ ku beetaʼal?

¹⁵ Teʼ kʼiinoʼob jach taʼaytak u xuʼulul u múul nojochtal le kʼaakʼas xíiw yéetel le trigooʼ, káaj u tsʼíiboltaʼal u yojéeltaʼal jach baʼax ku kaʼansik le Bibliaoʼ. Tu jaʼabiloʼob 1870, u chan múuchʼ máakoʼob táan u kaxtikoʼob u jaajileʼ joʼopʼ u xokikoʼob le Bibliaoʼ. Junpáay yaniloʼob tiʼ le kʼaakʼas xíiw wa le iglesiaʼob yéetel le religionoʼob chéen ku yaʼalikoʼob ku tsaypachtikoʼob Jesusoʼ. Yéetel kabal óolal bey xan yéetel junpʼéel maʼalob tuukuleʼ le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ tu xakʼalxoktoʼob le Kiliʼich Tsʼíiboʼob tu jaajil u yóoloʼoboʼ (Mat. 11:25).

¹⁶ Le baʼax tu beetoʼoboʼ jach tu taasaj utsil. Le xiiboʼob yéetel koʼoleloʼob chúukaʼan u yóoloʼobaʼ tu chíikbesoʼob máakalmáak le kaʼansajoʼob maʼ jaajtakoʼ. Utiaʼal u kaʼanskoʼob u jaajileʼ tu beetoʼob jóoʼsaʼaniloʼob  yéetel tu tʼoxoʼob. Beyoʼ kʼuch tu puksiʼikʼal yéetel tu tuukul le máaxoʼob wiʼijoʼob yéetel ukʼajoʼob tiʼ u jaajiloʼ. Le oʼolaleʼ, le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Biblia anchajoʼob táanil tiʼ 1914, ¿letiʼe wa máaxoʼob tsʼaʼanoʼob tumen Cristo utiaʼal u tsʼáaikoʼob le kaʼansaj tu yorailoʼ? U jaajileʼ maʼ. Teʼ kʼiinoʼoboʼ láayliʼ táan u múul nojochtal le kʼaakʼas xíiw yéetel le trigooʼ, tsʼoʼoleʼ le máaxoʼob kun tsʼaabil tumen Cristo utiaʼal u tsʼáaikoʼob le kaʼansaj tu yorailoʼ maʼ kʼuchuk u kʼiinil u meyajoʼobiʼ. Maʼ kʼuchuk u kʼiinil u jaʼatsal le maʼ jaajil cristianoʼob beyoʼob kʼaakʼas xíiw, tiʼ le jaajil cristianoʼob beyoʼob trigooʼ.

17. ¿Baʼaxoʼob káaj u yúuchul tu jaʼabil 1914?

¹⁷ Jeʼex t-kanil teʼ xook máanoʼ, u kʼiinil le joochoʼ káaj tu jaʼabil 1914. Teʼ jaʼaboʼ káaj u yúuchul yaʼab nukuch baʼaloʼob. Beetaʼab Reyil Jesús yéetel káaj u tsʼook kʼiinoʼob (Apo. 11:15). Desde 1914 tak tu káajbal u jaʼabil 1919, Cristoeʼ tu láakʼintaj u Taata utiaʼal u yilkoʼob máaxoʼob tu jaajil táan u meyajtikoʼob Dios (Mal. 3:1-4). * Ka tsʼoʼokeʼ tu jaʼabil 1919 káaj u joʼochol le trigooʼ. ¿Kʼuch wa túun u yorail u tsʼaʼabal tumen Cristo máaxoʼob kun tsʼáaik le kaʼansaj ku keʼetel yéetel janaloʼ? Kʼuchi.

18. ¿Baʼax tu yaʼalaj Jesús ken u tsʼáa tu tsʼook kʼiinoʼob, yéetel baʼax maʼalob ka u tukult máak?

¹⁸ Ka tu yaʼalaj Jesús baʼaxoʼob kun úuchul tu tsʼook kʼiinoʼobeʼ tu yaʼaleʼ yaan u tsʼáaik juntúul palitsil utiaʼal u tsʼáaik le kaʼansaj «jach tu yorailoʼ» (Mat. 24:45-47). ¿Máax le palitsilaʼ? Jeʼex tu beetil teʼ yáax siglooʼ yaan xan u tséentik yaʼab máakoʼob yéetel u yáantaj junpʼíit máakoʼob. Le oʼolal tu tsʼook kʼiinoʼobeʼ maʼalob ka tuklaʼak máaxoʼob le junpʼíit máakoʼoboʼ. Teʼ uláakʼ xookoʼ yaan k-ilik máaxoʼobiʼ yéetel yaan k-ilik uláakʼ baʼaloʼob yaan yil yéetel le profecía tu yaʼalaj Jesusoʼ.