1, 2. ¿Baʼaxten ku tsʼaʼabal camaraʼob, baʼaleʼ baʼaxten ku yilik Jéeoba baʼaxoʼob k-beetik?

TIʼ YAʼAB luʼumiloʼobeʼ ku tsʼaʼabal camaraʼob ichil le tiendaʼob utiaʼal u chʼúuktaʼal wa yaan máax ku yookoliʼ. Lelaʼ ku yáantaj utiaʼal u kʼaj óoltaʼal máax ookolnaji, beyoʼ ku béeytal u maʼachal yéetel u kʼaʼalal.

² Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ Dioseʼ táan u yilik baʼax ku yúuchul «tuláakal tuʼux» (Pro. 15:3). Lelaʼ ¿u kʼáat wa u yaʼal chéen táan u yilik baʼax hora ken k-beet baʼax maʼ uts tu tʼaaniʼ? ¿Chéen wa táan u páaʼtik k-beetik baʼax maʼ uts tu tʼaan utiaʼal u castigartikoʼon? (Jer. 16:17; Heb. 4:13.) ¡Maʼatech! Jéeobaeʼ maases ku yilik baʼax k-beetik tumen u yaabiltmoʼon yéetel tumen u kʼáat ka xiʼiktoʼon utsil (1 Ped. 3:12).

3. ¿Máakalmáak le cinco bix u yeʼesik u yaabiltmoʼon Jéeobaoʼ?

³ ¿Baʼaxten k-aʼalik Jéeobaeʼ ku yilik baʼaxoʼob k-beetik tumen u yaabiltmoʼon? Koʼoneʼex ilik baʼaxten k-aʼalik beyoʼ: 1) Táanil tiʼ k-beetik baʼax maʼ maʼalobeʼ ku yaʼaliktoʼon baʼax unaj k-beetik, 2) Ken k-beet baʼax maʼ maʼalobeʼ ku tsolxikintikoʼon, 3) ku nuʼuktikoʼon yéetel le Bibliaoʼ, 4) ku yáantkoʼon ken k-aktáant talamiloʼob yéetel 5) ku kiʼikiʼtʼantkoʼon ken k-beet baʼax maʼalob.

4. ¿Baʼaxten Jéeobaeʼ tu yaʼalaj tiʼ Caín baʼax unaj u beetik táanil tiʼ u kʼebantal?

⁴ Yáaxeʼ, koʼox ilik bix u yaʼaliktoʼon Dios baʼax unaj k-beetik ken u yil nukaʼajoʼon k-beet baʼax maʼ maʼalobiʼ (1 Cró. 28:9). Utiaʼal k-naʼatik bix u beetkeʼ koʼoneʼex ilik baʼax úuch tiʼ Caín juntéenjeakil. Letiʼeʼ «sen kʼuuxilnaji» tumen maʼ kʼaʼam u siibal tumen Jéeobaiʼ (xok Génesis 4:3-7). ¿Baʼax tu beetaj Jéeoba? Tu yaʼalajtiʼ: «Beet baʼal uts». Tu yaʼalajtiʼeʼ wa maʼ tu beetik baʼax utseʼ yaan u kʼebantal. Le kʼebanoʼ bey chéen «táan u páaʼtik u súutukil» u táabsik Caineʼ. Ka túun aʼalaʼabtiʼ tumen Jéeoba: «Tu jaajileʼ techeʼ jeʼel u páajtal a [tsʼáanchaʼatik] loʼobaleʼ». Jéeobaeʼ u kʼáat kaʼach ka uʼuyaʼak u tʼaan yéetel ka beetaʼak baʼax uts tu tʼaan tumen Caín. Wa ka u beet kaʼacheʼ yaan u seguer u kʼaʼamal tumen Jéeoba.

5. Ken u yil Jéeoba nukaʼajoʼon k-beet baʼax maʼ maʼalobeʼ, ¿bix u yaʼaliktoʼon baʼax unaj k-beetik?

⁵ Bejlaʼeʼ Jéeobaeʼ láayliʼ ku yaʼaliktoʼon baʼax unaj k-beetkeʼ. Letiʼeʼ ku yilik jach baʼax yaan t-puksiʼikʼal; maʼ tu páajtal k-taʼakik mix baʼal tiʼ. Letiʼeʼ u yojel jach bixoʼon, baʼax túulchʼintkoʼon k-beet wa baʼax yéetel baʼax k-tsʼíiboltik. U yaabiltmoʼon yéetel u kʼáat ka k-beet baʼax maʼalob, baʼaleʼ maʼ tu obligartikoʼon. Le oʼolal wa ku yilik nukaʼajoʼon k-beet baʼax maʼ maʼalobeʼ, ku yaʼaliktoʼon baʼax unaj k-beetik. ¿Bixi? Ken k-xok sáamsamal le Bibliaoʼ, ken k-xok le jóoʼsaʼaniloʼoboʼ bey xan ken xiʼikoʼon teʼ muchʼtáambaloʼoboʼ. ¿Tsʼoʼok wa a xokik wa a wuʼuyik junpʼéel baʼal teʼ kʼiin jach kʼaʼabéettechoʼ? Le baʼax ta xokaj wa ta wuʼuyoʼ, ¿tu yáantech wa a wutskíint junpʼéel talamil chéen Jéeoba u yojel kaʼachi?

6, 7. 1) Kex tiʼ tuláakal máak ku yaʼalik Jéeoba baʼax unaj u beetkeʼ, ¿baʼaxten jeʼel u páajtal k-aʼalik ku tuukul tiʼ cada juntúul tiʼ toʼoneʼ? 2) ¿Baʼax unaj k-beetik utiaʼal k-jóoʼsik u yutsil le baʼax ku yaʼaliktoʼon Jéeobaoʼ?

⁶ Jéeobaeʼ ku yilik baʼax ku beetik cada juntúul tiʼ toʼon, lelaʼ ku beetik tumen u yaabiltmoʼon yéetel tumen u kʼáat ka xiʼiktoʼon utsil. U jaajileʼ desde úuch anchajak le Bibliaoʼ, tsʼoʼoleʼ le jóoʼsaʼaniloʼoboʼ ku beetaʼal utiaʼal u millonesil máakoʼob yéetel le tsolnuʼukoʼob ku tsʼaʼabal teʼ muchʼtáambaloʼoboʼ utiaʼal tuláakal máak. Baʼaleʼ Jéeobaeʼ tiʼ cada juntúul ku yaʼalik ka u tsʼáa ichil u kuxtal le baʼax ku yaʼalik le Biblia utiaʼal maʼ u beetik baʼax maʼ maʼalobiʼ. Lelaʼ ku yeʼesik u kʼáat ka xiʼik utsil tiʼ cada juntúul tiʼ toʼon.

⁷ Utiaʼal k-jóoʼsik u yutsil le baʼax ku yaʼaliktoʼon Jéeobaoʼ yáax kʼaʼabéet k-kʼubik k-óol jach tu jaajil u yaabiltmoʼon. Tsʼoʼoleʼ unaj k-beetik baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ yéetel k-kanáantik maʼ u yantaltoʼon junpʼéel tuukul maʼ maʼalob tu táan Diosiʼ (xok Isaías 55:6, 7). Wa k-uʼuyik u tʼaaneʼ yaʼab baʼaloʼob maʼ ken k-muʼyajte. Baʼaleʼ ¿kux túun wa tsʼoʼok k-beetik junpʼéel baʼax maʼ maʼalobiʼ? ¿Bix jeʼel u yáantkoʼon Jéeoba, k-Taata jach u yaabiltmoʼoneʼ?

8, 9. ¿Baʼaxten ken u tsolxikintoʼon le sukuʼunoʼoboʼ ku yeʼesiktoʼon u yaabiltmoʼon Jéeoba? Tsikbalt junpʼéel baʼax uchaʼan.

⁸ Ken u tsolxikintoʼon Jéeobaeʼ k-tsʼáaik cuenta jach tu jaajil ku tuukul t-oʼolal (xok Hebreoʼob 12:5, 6). U jaajileʼ mix máak uts tu tʼaan u tsolxikintaʼal (Heb. 12:11). Baʼaleʼ maʼalob ka k-tukult baʼaxten k-tsolxikintaʼal tumen wa máax. ¿Baʼaxten ku beetik? Maʼ tu beetik chéen utiaʼal k-uʼuyikba jelaʼan. Baʼaxeʼ u kʼáat u yáantoʼon tumen tsʼoʼok u yilik táan u káajal k-náachtal tiʼ Jéeoba. Utiaʼal maʼ u  seguer k-náachtaleʼ ku jóoʼsik tiempo utiaʼal u yeʼesiktoʼon baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. U jaajileʼ le tsolxikin ku tsʼáaiktoʼonoʼ tiʼ Jéeoba u taal yéetel junpʼéel bix u yeʼesiktoʼon u yaabiltmoʼon.

⁹ Koʼoneʼex ilik junpʼéel baʼax eʼesikeʼ ken u tsolxikintoʼon u maasileʼ junpʼéel bix u yeʼesiktoʼon u yaabilaj Jéeoba. Juntúul sukuʼuneʼ suuk u chaʼantik kaʼach pornografía táanil tiʼ u kʼaj óoltik u jaajil. Kex tu xulaj u chaʼantikeʼ láayliʼ yaan kʼiin ku tsʼíiboltikeʼ, bey jeʼex junpʼéel kʼáakʼ maʼ jach tuupleʼ. Juntéenjeakileʼ tu manaj junpʼéel celular, leloʼ tu beetaj bey u kaʼa tʼaʼabal le kʼáakʼoʼ (Sant. 1:14, 15). Yéetel u celulareʼ ku yokol u chaʼant pornografía tiʼ Internet. Juntéenjeak táan u kʼaʼaytaj tiʼ telefonoeʼ, tu majáantaj u celular tiʼ juntúul anciano utiaʼal u kaxtik jujunpʼéel direccionoʼob. Chéen ka jáan chíikpaj paginaʼob tiʼ Internet tuʼux ku chaʼantik pornografía. Yaaske ilaʼab baʼax ku beetik tumen le ancianooʼ, tumen beyoʼ páajchaj u tsolxikintaʼal yéetel tu xulaj u chaʼantik pornografía. Toʼon xaneʼ jach kiʼimak k-óol tumen Jéeobaeʼ ku yilik baʼaxoʼob k-beetik, yéetel wa yaan junpʼéel kʼeban k-taʼakmeʼ ku tsolxikintikoʼon utiaʼal maʼ k-maas kʼastal.

10, 11. 1) ¿Bix jeʼel k-chaʼik u nuʼuktikoʼon Jéeobaeʼ? 2) ¿Bix tu yilil junpʼéel familia maas maʼalob ka u beet máak baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ?

¹⁰ Le salmistaoʼ tu yaʼalaj tiʼ Jéeoba: «Ta nuʼuktaj in kuxtal yéetel a tsolxikinoʼob» (Sal. 73:24). Ken kʼaʼabéetchajak k-ilik baʼax unaj k-beetkeʼ, maʼ unaj ‹k-tuʼubsik› baʼax ku yaʼalik Jéeoba teʼ Bibliaoʼ. Wa k-beetik baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ yaan k-maas meyajtik Dios, yéetel jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal u yantaltoʼon le baʼaxoʼob kʼaʼabéettoʼonoʼ (Pro. 3:6).

¹¹ Koʼoneʼex ilik baʼax úuch tiʼ juntúul sukuʼun kajaʼan yéetel u familia tu luʼumil Filipinas. Letiʼ yéetel u yataneʼ precursor regularoʼob. Letiʼobeʼ u rentarmoʼob kaʼach junxóotʼ luʼum, baʼaleʼ junpʼéel kʼiineʼ u yuumileʼ tu yaʼalajtiʼob ka lukʼkoʼobiʼ. ¿Baʼaxten? Tumen aʼalaʼab tiʼ u yuumil le luʼumoʼ yaan baʼax maʼ maʼalob ku beetkoʼobiʼ. Kex le sukuʼun chiʼichnak tumen maʼ u yojel tuʼux kun bin yéetel u familiaoʼ, tu yaʼalaj: «Jéeoba kun tsʼáaik baʼax kʼaʼabéettoʼon. Kex jeʼel baʼaxak ka úuchkeʼ yaan u kanáantkoʼon». U jaajileʼ maʼ pʼaʼatoʼob  tumen Jéeobaiʼ. Ka máan wa jaypʼéel kʼiineʼ, u yuumil le luʼumoʼ tu yaʼalajtiʼob jeʼel u páajtal u pʼáatloʼobeʼ. ¿Baʼax beet u kʼexik u tuukul? Tu yilaj maʼ pʼuʼuj le familia yoʼolal baʼax aʼalaʼab tu yoʼolaloʼoboʼ. Tumen tu yilaj jach maʼalob baʼax tu beetoʼobeʼ, tu tsʼáaj tak uláakʼ luʼum u meyajtoʼob (xok 1 Pedro 2:12). Jeʼex k-ilkoʼ Jéeobaeʼ ku nuʼuktikoʼon yéetel le Biblia utiaʼal k-aktáantik jeʼel baʼaxakeʼ.

12, 13. ¿Tiʼ baʼax súutukiloʼob jeʼel k-tuklik maʼ tu yilik Jéeoba baʼax ku yúuchleʼ?

¹² Yaan kʼiineʼ ku xáantal táan k-aktáantik junpʼéel talamil. Maʼ xaaneʼ tsʼoʼok u xáantal tsaʼayaktoʼon junpʼéel kʼojaʼanil wa k-pʼektaʼal tumen k-láakʼtsiloʼob bey xan tumen uláakʼ máakoʼob ikil k-meyajtik Dios. Baʼaleʼ ¿kux túun wa yaan máax yéetel maʼ t-jach bisikba teʼ múuchʼuliloʼ?

¹³ Koʼox aʼalikeʼ juntúul sukuʼuneʼ ku yaʼaliktech junpʼéel baʼax ka tuklik maʼ unaj u yaʼalikiʼ. Le oʼolal maʼ xaaneʼ ka tuklik: «¡Lelaʼ maʼ unaj u yúuchul ichil máaxoʼob meyajtik Diosiʼ!». U tsʼookeʼ ka wilkeʼ ku tsʼaʼabal uláakʼ meyajoʼob tiʼ le sukuʼun teʼ múuchʼuliloʼ yéetel jach yaabiltaʼan. Tumen maʼ maʼalob a wilkeʼ, ka tuklik: «¿Baʼaxten ku yúuchul baʼal beyaʼ? ¿Maʼ wa tu yilik Jéeoba? ¿Maʼ wa ken u beet mix baʼal?» (Sal. 13:1, 2; Hab. 1:2, 3).

14. ¿Baʼaxten yaan kʼiineʼ kex táan u yilik Jéeoba baʼax ku yúuchleʼ maʼ tu jáan beetik mix baʼal?

¹⁴ Jéeobaeʼ ku yilik tuláakal baʼax ku yúuchul, baʼaleʼ yaan baʼax oʼolal maʼ tu jáan utskíintik jujunpʼéel baʼaloʼob. Jeʼex ken tsolnuʼuktaʼakoʼoneʼ, maʼ xaaneʼ k-kʼuuxil yéetel maʼ t-ilik wa yaan baʼax unaj k-utskíintik, baʼaleʼ Jéeobaeʼ ku yilik. Karl Klein, táakpaj ichil le Cuerpo Gobernanteoʼ, tu yaʼaleʼ juntéeneʼ kʼaʼabéetchaj u tsolnuʼuktaʼal tumen sukuʼun Rutherford. Ka máan wa jaypʼéel kʼiineʼ Rutherfordeʼ tu yaʼalajtiʼ: «¡Bix a beel Karl!», baʼaleʼ óoliʼ mix baʼal tu núukaj. Ka tu yilaj kʼuuxilnajaʼaneʼ, le sukuʼun Rutherfordoʼ tu yaʼalajtiʼ ka u kanáantuba utiaʼal maʼ u lúubul tu kʼab Kʼaasilbaʼal. Ka máan kʼiineʼ le sukuʼun Kleinoʼ, tu yaʼalaj: «Ken kʼuuxilnakoʼon yéetel juntúul sukuʼun, maases tumen ku yaʼaliktoʼon junpʼéel baʼax unaj u yaʼaliktoʼoneʼ, jeʼel k-lúubul tu kʼab u Kʼaasilbaʼaleʼ». *

15. ¿Baʼaxten unaj u chúukpajal k-óol ken k-aktáant talamiloʼob?

¹⁵ U jaajileʼ ku náakal u yóol máak wa ku xáantal táan u aktáantik junpʼéel talamil. ¿Baʼax jeʼel u yáantkech utiaʼal u chúukpajal a wóoleʼ? Tukleʼ táan a manejar tiʼ junpʼéel autopista, baʼaleʼ ka kʼuchul tuʼux jelekbal yaʼab camionoʼob. Maʼ a wojel bukaʼaj tiempo kʼaʼabéet a páaʼtik utiaʼal u páajtal u seguer a biniʼ. Wa ku náakal a wóol yéetel ku joʼopʼol a kaxtik yaanal bejeʼ maʼ xaaneʼ ka saʼatal yéetel ku maas xáantal ken kʼuchkech tuʼux ka bin. Yaʼab u téeneleʼ maas maʼalob ka chúukpajak u yóol máak páaʼtaj teʼ bej tuʼux ku binoʼ. Wa teech xan ka pʼáatal teʼ bej ku yaʼalik le Bibliaoʼ, Jéeobaeʼ yaan u yáantkech utiaʼal u chúukpajal a wóol kʼuchul teʼ túumben luʼumoʼ.

16. Aʼal uláakʼ baʼax oʼolal maʼ xaaneʼ ku chaʼik Jéeoba k-aktáantik jujunpʼéel talamiloʼob.

¹⁶ Maʼ xaaneʼ Jéeobaeʼ ku chaʼik k-aktáantik jujunpʼéel talamiloʼob utiaʼal u kaʼanskoʼon yéetel utiaʼal u muʼukʼaʼankúuntik k-óol (xok 1 Pedro 5:6-10). Baʼaleʼ unaj k-kʼaʼajsikeʼ letiʼeʼ mix juntéen ku túuntik k-óol (Sant. 1:13). Tiʼ «le Kʼaasilbaʼal» yaan u culpail u maas yaʼabil le talamiloʼob  k-aktáantikoʼ. Jéeobaeʼ ku yilik baʼaxoʼob k-muʼyajtik yéetel tumen u yaabiltmoʼoneʼ chéen yaan u chaʼik k-muʼyaj «junpʼíit kʼiin». ¿Bix a wuʼuyikaba ikil a wojéeltik ku yilik Jéeoba baʼax ku yúuchultech? ¿Ka kʼubik wa a wóol yaan u yáantkech? (2 Cor. 4:7-9.)

17. Jéeobaeʼ ¿máax ku yilik baʼax ku beetik, yéetel baʼaxten?

¹⁷ U tsʼookeʼ Jéeobaeʼ ku yilik baʼax ku beetik máak tumen taak u kiʼikiʼtʼantik le máaxoʼob yaabiltmiloʼ. Profeta Hananieʼ yaan baʼax tu yaʼalaj tiʼ rey Asá, tu yaʼalajtiʼeʼ Jéeobaeʼ «táan u yilik baʼax ku yúuchul tu yóokʼol kaab utiaʼal u muʼukʼaʼankíintik máax oksaj óoltik tu jaajil u yóol» (2 Cró. 16:9). Baʼaleʼ Jéeobaeʼ tu yileʼ Asaeʼ maʼ chúukpaj u yóol tiʼ letiʼiʼ. Chéen baʼaleʼ toʼoneʼ wa k-tsʼáaik k-óol k-beet baʼax maʼalobeʼ, Dioseʼ yaan u kanáantkoʼon yéetel yaan u kiʼikiʼtʼantkoʼon.

18. ¿Baʼax maʼ unaj u tuʼubultoʼon ken joʼopʼok k-tuklik mix máak ilik le baʼaxoʼob maʼalobtak k-beetkoʼ? (Ilawil le dibujo yaan tu káajbal le xookaʼ.)

¹⁸ Utiaʼal u kiʼikiʼtʼantik máaxoʼob meyajtikeʼ Jéeobaeʼ u kʼáat ka u ‹kaxtoʼob le utsoʼ›, ka u ‹yaabiltoʼob le utsoʼ› yéetel ka u ‹beetoʼob baʼax uts› (Amós 5:14, 15; 1 Ped. 3:11, 12). Letiʼeʼ ku yilik baʼax ku beetik le máaxoʼob toj u kuxtaloʼoboʼ yéetel ku kiʼikiʼtʼantikoʼob (Sal. 34:15). Tuukulnakoʼon tiʼ bix tu kiʼikiʼtʼantil kaʼatúul parteraʼob israelitaʼob, Sifrá yéetel Puá. Le palitsiltaʼan kaʼach le israelitaʼob Egiptooʼ, Faraoneʼ tu yaʼalaj ka kíimsaʼak tuláakal le mejen xiʼipalaloʼob hebreoʼob ken síijikoʼoboʼ. Baʼaleʼ le kaʼatúul parteraʼobaʼ maʼ tu kíimsoʼob le mejen xiʼipalaloʼoboʼ, tu beetoʼob baʼax ku yaʼalik Jéeoba yéetel maʼ tu chʼaʼajoʼob saajkil tiʼ Faraoniʼ. Jéeobaeʼ tu yilaj baʼax tu beetoʼob yéetel ka máan kʼiineʼ tu kiʼikiʼtʼantoʼob, anchaj u paalaloʼob. (Éxo. 1:15-17, 20, 21). Kex yaan kʼiin k-tuklik mix máak ilik le baʼaxoʼob maʼalobtak k-beetkoʼ, maʼ unaj u tuʼubultoʼoneʼ Jéeobaeʼ ku yilik yéetel yaan u kiʼikiʼtʼantkoʼon (Mat. 6:4, 6; 1 Tim. 5:25; Heb. 6:10).

19. ¿Bix tu tsʼáajil cuenta juntúul kiik de ke Jéeobaeʼ ku yilik le baʼaxoʼob maʼalobtak k-beetkoʼ?

¹⁹ Juntúul kiik kajakbal Austriaeʼ tu tsʼáaj cuenta de ke Jéeobaeʼ ku yilik le baʼaxoʼob maʼalobtak ku beetik máakoʼ. Tumen ku tʼanik hungaroeʼ tsʼaʼabtiʼ u dirección juntúul koʼolel ku tʼanik húngaro utiaʼal u bin u xíimbalte. Le kiikaʼ tu séebaʼanil biniʼ, baʼaleʼ maʼ tu yilaj mix máak teʼ najoʼ. Yaʼab u téenel bin u yile, tu pʼataj jóoʼsaʼaniloʼob, cartaʼob, u numeroil u teléfono... Kex mix máak núukik u tʼaaneʼ, yaan kʼiineʼ bey u yóol yaan máax ichil le najoʼ. Ka máan junpʼéel jaʼab yéetel táankucheʼ jóokʼ juntúul koʼolel jach utseʼ ka tu yaʼalaj tiʼ le kiik ka ookkoʼ, tsʼoʼoleʼ tu yaʼalajtiʼ: «Tin láaj xokaj le baʼax ta pʼatajtenoʼ, yéetel táan in páaʼtikech». Tiʼ le koʼolelaʼ táan kaʼach u beetaʼal quimioterapia, le oʼolal ku yuʼubik minaʼan u muukʼ utiaʼal u kʼamik mix máak. Baʼaleʼ beoraaʼ tu kʼamaj tak junpʼéel xook. Jeʼex k-ilkoʼ Jéeobaeʼ tu kiʼikiʼtʼantaj le kiikaʼ tumen chúukpaj u yóol.

20. ¿Bix k-uʼuyikba ken k-ojéelt táan u yilik Jéeoba baʼaxoʼob k-beetik?

²⁰ Jéeobaeʼ ku yilik tuláakal baʼax k-beetik. Baʼaleʼ mix juntéen unaj k-tuklik wa chéen táan u chʼúuktik baʼax hora ken k-beet baʼax maʼ maʼalob, jeʼex u beetik le camaraʼob ku tsʼáaik wíinikoʼ. Baʼaxeʼ letiʼeʼ ku yilik baʼaxoʼob k-beetik tumen u yaabiltmoʼon yéetel tumen u kʼáat u kiʼikiʼtʼantoʼon ken k-beet baʼax maʼalob. ¿Máasaʼ ken k-ojéelt lelaʼ ku taaktal k-maas natsʼikba tu yiknal Jéeoba, k-Taata jach u yaabiltmoʼonoʼ?