Utúul máak tu kʼexaj u kuxtal tuláakal wíinik

Kex jach yaʼab máakoʼob tsʼoʼok u beetkoʼob baʼaloʼob kʼaʼanantak teʼ yóokʼol kaabaʼ, tsʼoʼok u tuʼubsaʼaloʼob. Yéetel chéen wa jaytúul tsʼoʼok u beetkoʼob baʼaloʼob ku meyajtoʼon tak teʼ kʼiinoʼobaʼ.

KOʼOX aʼalikeʼ upʼéel kʼiineʼ ka líikʼileʼ, ka tʼabik le luzoʼ yéetel ka líiʼskaba utiaʼal a bin meyaj. Tumen a kʼáat a aprovechart le tiempooʼ ka bisik upʼéel libro wa upʼéel revista utiaʼal a xok teʼ camión le táan a binoʼ. Baʼaleʼ táanil tiʼ a lukʼul ta wotocheʼ ka lukʼik le tsʼaak tu yaʼalajtech le doctor utiaʼal u máan u yajil a kaaloʼ. ¿Tsʼoʼok wa a tsʼáaik cuenta? Káajal ku beetik le kʼiinoʼ tsʼoʼok u kʼaʼabéettal a tsʼáaik u diosboʼotikil tiʼ jujuntúul máakoʼob u beetmoʼob baʼaloʼob kʼaʼanantak jeʼex le ken k-il beoraaʼ.

Michael Faraday Utúul científico Británico, síij tu jaʼabil 1791, letiʼ inventart upʼéel motor yéetel le generador eléctrico beetik u yantal le corriente jach kʼaʼabéettoʼon bejlaʼoʼ.

Tsʼai Lun Le máakaʼ meyajnaj tiʼ u gobiernoi China, yéetel tu yilaj u maas maʼalobkíintik bix u beetaʼal le juʼun tu jaʼabil 105. Lelaʼ tu beetaj u maas yaʼabtal u fabricartaʼal le juʼunoʼ.

Johannes Gutenberg Le máakaʼ alemaniai yéetel tu jaʼabil 1450 tu inventartaj upʼéel maquina utiaʼal u yúuchul imprimir, yoʼolal lelaʼ éem u tojol le libroʼob ku beetaʼaloʼ yéetel bejlaʼeʼ tiʼ jeʼel máaxak jeʼel u páajtal u yantal upʼéel libro utiaʼal u xokeʼ.

Alexander Fleming Le investigador escocesaʼ, letiʼ inventart le penicilina tu jaʼabil 1928. Desde teʼ jaʼab jeʼeloʼ le kʼojaʼaniloʼob ku tsaʼayal tiʼ máak yoʼolal wa baʼax bacteriailoʼ ku tsʼaʼakal yéetel penicilina.

Jeʼex túun k-ilkoʼ le baʼaloʼob ku meyajtoʼon ichil k-otoch bey xan le tsʼaakoʼob tsʼoʼok u jóoʼsaʼaloʼoboʼ, beetaʼaboʼob tumen u jaats wíinikoʼob jach yaan u naʼatoʼob.

Baʼaleʼ yaan utúul máak kex maʼ cientificoeʼ tak bejlaʼa jach ku kʼaʼajsaʼaleʼ. Le máak jeʼelaʼ maʼ ayikʼal kaʼachiʼ yéetel tsʼoʼok u máan óoliʼ dos mil jaʼaboʼob kíimik. Le baʼaxoʼob tu yaʼaloʼ tu beetaj u yantal esperanza yéetel tu líiʼsaj u yóol tuláakal máak, jeʼel u páajtal k-aʼalikeʼ utúul máak tu kʼexaj u kuxtal tuláakal wíinik.