¿Bix jeʼel u maas biskuba juntúul taatatsil yéetel u hijoeʼ?

«PAPI, ¿bix úuchik a kanik a beet jach yaʼab baʼaloʼob?» ¿Tsʼoʼok wa u beetiktech a hijo junpʼéel kʼáatchiʼ beyaʼ? Maʼ xaaneʼ teʼ súutukoʼ jach kiʼimakchaj a wóol tu yéetel. Baʼaleʼ, wa ka wilik tu beetaj a hijo le baʼaxoʼob ta kaʼansajtiʼ yéetel tu jóoʼsaj u yutsileʼ, ¿máasaʼ maas kiʼimakchaj a wóol? (Proverbios 23:15, 24). *

Baʼaleʼ, ¿láayliʼ wa bey u tuukul a hijo ta woʼolal jeʼex u beetik kaʼach tu chan paalileʼ? ¿Ka wilik wa bey táan u bin u xuʼululeʼ? ¿Baʼax jeʼel u yáantaj utiaʼal maʼ u xuʼulul a biskaba tu yéetel jeʼex u bin u nojochtaloʼ? Táanileʼ koʼox ilik jujunpʼéel talamiloʼob ku aktáantaʼal yaan hora tumen le taatatsiloʼoboʼ.

Óoxpʼéel talamiloʼob suuk u yilaʼal

1. MINAʼAN TIEMPO. Tiʼ yaʼab luʼumiloʼobeʼ letiʼe taatatsil ku meyaj utiaʼal u yantal baʼal jaantbiloʼ. Le oʼolaleʼ maases minaʼan tu yotoch óoliʼ bul kʼiin, lelaʼ ku beetik maʼ u máansik yaʼab tiempo yéetel u paalal. Tiʼ junpʼéel encuesta beetaʼab maʼ úucheʼ, le taatatsiloʼob kajakbaloʼob Franciaoʼ óoliʼ chéen doce minutoʼob ku máansik yéetel u paalaloʼob tiʼ junpʼéel kʼiin.

TUKULT LELAʼ: ¿Bukaʼaj tiempo ka máansik yéetel a hijo? ¿Baʼaxten maʼ ta tsʼíibtik tu yáam junpʼéel wa kaʼapʼéel semanaʼob le tiempo ka máansik tu yéetel sáamsamaloʼ? Maʼ xaaneʼ jeʼel u jaʼakʼal a wóoleʼ.

2. MAʼ BEY LÍIʼSAʼABIKECHOʼ. Yaan jujuntúul xiiboʼobeʼ óoliʼ maʼ tsikbalnajaʼanoʼob yéetel u taataʼobiʼ. Jean-Marie, kajakbal Franciaeʼ, ku yaʼalik: «Kaʼacheʼ óoliʼ maʼatech in jach tsikbal yéetel in taata». ¿Baʼax talamil tu taasajtiʼ lelaʼ? Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Tu taasajten talamiloʼob maʼ tin tuklaj wa jeʼel u yantaleʼ. Junpʼéel tiʼ lelaʼ letiʼe u talamtal ten in tsikbal xan yéetel in paalaloʼ». Yaan máakoʼob xaneʼ kex tu bisubaʼob maʼalob yéetel u taataʼobeʼ, bejlaʼeʼ maʼatech u jach biskubaʼob tu yéetel. Philippe, 43 jaʼaboʼob yaan tiʼeʼ, ku yaʼalik: «In taataeʼ talam u yilik kaʼach u yeʼesikten yaabilaj. Yoʼolal lelaʼ maʼ chéen chʼaʼabil xan in wilik in weʼesik yaabilaj tiʼ in hijoiʼ».

TUKULT LELAʼ: ¿Le bix a biskaba yéetel a taataoʼ, yaan wa baʼax u yil yéetel le bix a biskaba yéetel a hijooʼ? ¿Ka beetik wa le baʼaloʼob kʼaastak wa maʼalobtak suuk u beetik a taataoʼ? ¿Bix úuchik a tsʼáaik cuenta?

3. BAʼALOʼOB MAʼ JAAJTAK KU TUKLAʼALIʼ. Yaan jujunpʼéel tuʼuxoʼob ku yaʼalaʼaleʼ maʼ letiʼe taatatsil unaj u kanáantik le paalaloʼ. Luca, juntúul taatatsil líikʼ tiʼ junpʼéel u luʼumil Europa occidentaleʼ, ku yaʼalik: «Le máakoʼoboʼ ku tuklikoʼob kaʼacheʼ chéen letiʼe koʼoleloʼob unaj u  kanáantik u paalaloʼ». Yaan tuʼux xaneʼ ku yaʼalaʼaleʼ u meyaj le taatatsiloʼ chéen u kʼeyik yéetel u jatsʼik u paalal. George, uláakʼ juntúul taatatsil líikʼ tiʼ junpʼéel kaaj tu luʼumil Africaeʼ, ku yaʼalik: «Teʼ tuʼux kajaʼanenoʼ le taatatsiloʼoboʼ maʼatech u báaxaloʼob yéetel u paalaloʼob tumen saajkoʼob u xuʼulul u yeʼesaʼaltiʼob tsiikil. Le oʼolal ku talamtal ten in jóoʼsik tiempo utiaʼal in wantal yéetel in hijo».

TUKULT LELAʼ: Teʼ tuʼux kajaʼanechoʼ, ¿baʼax suukaʼan u beetik le taatatsiloʼoboʼ? ¿Ku kaʼansaʼal wa tiʼob chéen letiʼe koʼoleloʼob unaj u kanáantkoʼob le paalaloʼoboʼ? ¿Ku kaʼansaʼal wa tiʼob u yeʼesoʼob yaabilaj tiʼ u paalaloʼob, wa kʼaas u yilaʼal lelaʼ?

Wa juntúul taatatsilech yéetel táan a máansik junpʼéel tiʼ le talamiloʼob tsʼoʼok k-aʼalikaʼ, ¿baʼax jeʼel u yáantkech a aktáantoʼobeʼ? Ilawil a beetik le baʼaxoʼob ken k-il beoraaʼ.

Kaʼans desde tu chichnil

Le paalaloʼoboʼ desde tu chichniloʼob u kʼáat u beetoʼob baʼax ku beetik u taataʼob. Le oʼolaleʼ maʼalob ka a wil a kaʼanskoʼob tiʼ le kʼiinoʼobaʼ. ¿Bix jeʼel a beetkeʼ? ¿Bix jeʼel a jóoʼsik tiempo utiaʼal a wantal tu yéeteloʼobeʼ?

Cada ken a wil jeʼel u páajtaleʼ, táakbes a chan hijo ichil le meyajoʼob suuk a beetik ta wotochoʼ. Maʼ xaaneʼ jeʼel u páajtal a tsʼáaiktiʼ junpʼéel chan míis wa junpʼéel chan rastrillo utiaʼal u yáantkecheʼ. Letiʼeʼ yaan u kiʼimaktal u yóol u múul meyaj yéetel juntúul máax kanáantik: u taata. Maʼ xaaneʼ maas maʼ kun séeb tsʼoʼokol baʼax ka beetik, baʼaleʼ yaan a maas biskaba yéetel a hijo yéetel yaan a kaʼansik xan meyaj. Úuchjeakileʼ le Bibliaoʼ tu yaʼalaj tiʼ le taatatsiloʼob ka u táakbes u paalaloʼob ichil le meyaj suuk u beetkoʼoboʼ yéetel u aprovechartikoʼob le súutukil utiaʼal u tsikbaloʼob yéetel u tsolnuʼuktikoʼoboʼ (Deuteronomio 6:6-9). Láayliʼ xan bey unaj u beetik le taatatsiloʼob bejlaʼoʼ.

Baʼaleʼ maʼ chéen meyaj unaj a beetik yéetel a hijoiʼ, báaxalnen tu yéetel. Lelaʼ yaʼab utsiloʼob ku taasik, maʼ chéen kiʼimak óolaliʼ. Tsʼoʼok u yilaʼaleʼ u báaxal le taatatsiloʼob yéetel u paalaloʼoboʼ ku yáantaj utiaʼal u chʼaʼtuklikoʼob baʼax ken u beetoʼob yéetel maas maʼatech u chʼaʼikoʼob saajkil.

Tsʼoʼoleʼ ku béeytal u yantalteʼex uláakʼ junpʼéel baʼax jach kʼaʼanaʼan. Le investigador Michel Fizeoʼ ku yaʼalikeʼ «junpʼéel bix maas jeʼel u tsikbal juntúul taatatsil yéetel u paalaloʼ letiʼe ken báaxalnakoʼoboʼ». Teʼ súutukiloʼobaʼ tu yoʼolal le baʼax ku yaʼalik yéetel ku beetik le taatatsiloʼ ku yeʼesik u yaabilaj tiʼ, yéetel ku kaʼansiktiʼ bey xan unaj u beetkoʼ. André, kajaʼan Alemaniaeʼ, ku yaʼalik: «Kaʼach tu chichnil in hijoeʼ, suuk k-múul báaxal. Teneʼ kin weʼesik in yaabilaj tiʼ yéetel kin méekʼik kaʼachi, letiʼeʼ bey xan tu kanil u beetoʼ».

Uláakʼ súutukil jeʼel u yáantaj utiaʼal a maas biskaba yéetel a hijoeʼ letiʼe ken chilak weneloʼ. Cada áakʼabeʼ xok junpʼéel tsikbalil tiʼ, yéetel chʼenxikint baʼax beet u kiʼimaktal u yóol teʼ kʼiinoʼ bey xan baʼax talamil tu aktáantaj. Beyoʼ maʼ kun talamtal u tsikbal ta wéetel tak ken nojochchajak.

Ilawil baʼax uts tu yich

Jujuntúul táankelem paalaloʼobeʼ bey maʼ tu yilkoʼob le baʼax ku beetik u taataʼob utiaʼal u tsikbaloʼob tu yéeteloʼoboʼ. Wa ka wilik bey maʼ jach taak u núukiktech a hijo le ken a kʼáat tiʼ wa baʼaxeʼ, maʼ tuklik wa jach junpuliʼ maʼ taak u tsikbaliʼ. Maʼ xaaneʼ jeʼel u yóotik tsikbal wa ka kaxtik uláakʼ bix a beetkeʼ.

Jacques, kajaʼan Franciaeʼ jach ku talamtal tiʼ u tsikbal yéetel Jérôme u hijo. Letiʼeʼ maʼ tu obligartaj tsikbaliʼ, baʼaxeʼ káaj u báaxal fútbol tu yéetel. Jacqueseʼ ku yaʼalik: «Le ken tsʼoʼokok k-báaxloʼ k-kutal teʼ yóoʼ suʼuk utiaʼal k-jeʼeleloʼ yéetel yaan horaeʼ ku tsikbaltikten baʼax chiʼichnakkúuntik. In tuklikeʼ úuchik in máansik tiempo chéen tu yéeteleʼ tu beetaj k-maas bisikba».

¿Kux túun wa maʼ jatsʼuts u yilik u báaxaliʼ? Andréeʼ yéetel kiʼimak óolal ku kʼaʼajsik le horaʼob tu máansaj táan u chaʼantik le estrellaʼob yéetel u hijooʼ, letiʼeʼ ku yaʼalik: «K-jóokʼol kaʼach teʼ táankab de áakʼab utiaʼal k-chaʼantik le kaʼanoʼ, k-tepʼikba tubeel yéetel k-ukʼik junpʼéel  taza té. Yaʼab baʼaloʼob k-tsikbaltik kaʼach, jeʼex yoʼolal le Máax beet le estrellaʼoboʼ yéetel tiʼ le baʼaxoʼob chiʼichnakkúuntikoʼonoʼ» (Isaías 40:25, 26).

Baʼaleʼ ¿kux túun wa maʼ uts ta wich le baʼaxoʼob uts tu yich a hijooʼ? Wa beyoʼ maas maʼalob ka a chʼaʼ en cuentail baʼax u kʼáat letiʼ (Filipenses 2:4). Ian, kajakbal Sudafricaeʼ, ku yaʼalik: «Maas uts tin wich le deporteʼob ke tiʼ in hijo Vaughanoʼ. Letiʼeʼ maas jatsʼuts u yilik kaʼach le avionoʼob yéetel le computadoraʼoboʼ, le oʼolal kex maʼ jach jatsʼuts in wilkeʼ káaj in maas kaanbal tiʼ le baʼaloʼobaʼ. Kin bisik kaʼach u chaʼant le avionoʼoboʼ yéetel k-báaxtik xan kaʼach teʼ computadora junpʼéel báaxal tuʼux bey toʼon k-manejartik junpʼéel avioneʼ. Tumen k-máansik tiempo utiaʼal k-kiʼimakkúuntik k-óoleʼ Vaughaneʼ káaj u maas tsikbal tin wéetel».

Líiʼs u yóol yoʼolal baʼax ku beetik

«¡Ile papi ile!» ¿Tsʼoʼok wa u yaʼaliktech bey a chan hijo ken u kan u beet wa baʼaxoʼ? Wa tsʼoʼok u táankelemtaleʼ, maʼ xaaneʼ maʼ ken u yaʼaltech ka a wil le baʼaxoʼob maʼalobtak ku beetkoʼ, baʼaleʼ láayliʼ kʼaʼabéet a líiʼsik u yóoleʼ tumen lelaʼ yaan u yáantik tak ken nojochchajak.

Ilawil baʼax tu beetaj Jéeoba yéetel juntúul tiʼ u hijo. Le ka káaj u aktáantik Jesús junpʼéel nojoch talamil ichil u kuxtal way Luʼumeʼ, Dioseʼ tu yaʼalaj bukaʼaj u yaabiltmil le ka tu yaʼalaj: «Lelaʼ in Hijo, jach in yaabiltmaj, letiʼeʼ jach ku beetik u kiʼimaktal in wóol» (Mateo 3:17; 5:48). Kʼaʼabéet xan a tsolnuʼuktik yéetel a kaʼansik a hijo (Efesios 6:4). Baʼaleʼ ¿ka kaxtik wa u súutukil utiaʼal a waʼaliktiʼ jach maʼalob baʼax ku yaʼalik yéetel baʼax ku beetik?

Jujuntúul xiiboʼobeʼ talam u yilkoʼob u yeʼeskoʼob yaabilaj yéetel u yaʼalikoʼob maʼalob baʼax ku beetik u paalaloʼoboʼ, lelaʼ ku yúuchul tumen maʼ xaaneʼ u taataʼobeʼ chéen ku yilkoʼob kaʼach le baʼaloʼob maʼ maʼalobtak ku beetkoʼoboʼ. Wa bey xan líiʼsaʼanilechoʼ unaj a wilik a tsʼáaik a wóol utiaʼal a líiʼsik u yóol a hijo. ¿Bix jeʼel a beetkeʼ? Luca, le máax tiʼ tsʼoʼok yáax tʼaanoʼ ku múul beetik le meyajoʼob ku beetik ichil u yotoch yéetel Manuel, u hijo yaan 15 jaʼaboʼob tiʼoʼ. Lucaeʼ ku yaʼalik: «Yaan horaeʼ kin waʼalik tiʼ Manuel ka u káajs u beetik wa baʼax meyajil, yéetel wa yaan baʼax kʼaʼabéet tiʼeʼ ka u tʼanen. Baʼaleʼ maases tu juunal ku yilik bix u beetik. Lelaʼ ku beetik u kiʼimaktal u yóol yéetel ku beetik u yuʼubikuba maʼalob. Le ken u beet maʼalob junpʼéel baʼaleʼ, kin felicitartik. Yéetel wa maʼ tu jóokʼol tiʼ jach jeʼex u kʼáateʼ, kin waʼaliktiʼ jach maʼalob úuchik u tsʼáaik u yóoliʼ».

Jeʼel xan u páajtal a líiʼsik u yóol le ken a wáant u tsʼoʼokbes jujunpʼéel baʼaloʼob nuuktak ku chʼaʼtuklik u beetkeʼ. Baʼaleʼ, ¿kux túun wa ku maas xáantal tiʼ le tiempo a tukultmaj utiaʼal u tsʼoʼokbesik le baʼax ken u beetoʼ? ¿Kux túun wa ku chʼaʼtuklik u beetik junpʼéel baʼal, kex maʼ kʼaas yéetel maʼ jach uts ta wich ka u beetiʼ? Wa beyoʼ maʼ xaaneʼ unaj a wilik baʼaxten tu chʼaʼtuklaj u beetik beyoʼ. Jacques, tiʼ máax tsʼoʼok yáax tʼaaneʼ ku yaʼalik: «Kin wáantik in hijo utiaʼal ka u yil bey baʼaxoʼob jeʼel u páajtal u beetkeʼ. Baʼaleʼ kin chaʼik u chʼaʼtuklik tu juunal baʼax taak u beetik. Ku kʼaʼajal teneʼ yaan u tsʼoʼokbesik baʼax ku chʼaʼtuklik u beetik jeʼex u yilik ku páajtaleʼ». Jeʼel u páajtal xan a wáantik wa ka wuʼuyik baʼax ku tuklik, ka felicitartik yéetel ka líiʼsik u yóol ken jóokʼok kʼaasil tiʼ wa baʼax.

Maʼ xaaneʼ yaan u kʼuchul u kʼiinil u yantaltech talamiloʼob yéetel a hijo. Baʼaleʼ ken máanak kʼiineʼ maʼ xaaneʼ jeʼel u taaktal u maas biskuba ta wéeteleʼ. Tumen ¿máasaʼ tuláakloʼon k-kʼáat bisba yéetel juntúul máax k-ojel yaan u yáantkoʼon utiaʼal ka xiʼiktoʼon utsileʼ?

[Tsolajil]