TU MESIL abril tiʼ 2006, tiʼ tuláakal yóokʼol kaab aʼalaʼabeʼ junmúuchʼ máakoʼob kaʼanchajaʼan u xookoʼobeʼ tu tsʼáajoʼob ojéeltbil baʼax ku yaʼalik junpʼéel úuchben tsʼíib kaxtaʼabi: «U Evangelio Judas». Aʼalaʼabeʼ le tsʼíib binaʼ ku beetik u jach kʼexpajal baʼax ku tuklaʼal yoʼolal Judas, le disipulo traicionart Jesusoʼ. Judas bineʼ juntúul utsul máak, tumen letiʼ maas naʼatik bin máax Jesús, yéetel Jesús bin kʼáat tiʼ letiʼ ka u kʼub utiaʼal u kíimsaʼal.

¿Jach wa jaaj baʼax ku yaʼalik le tsʼíibaʼ? Wa beyoʼ, ¿yaan wa baʼax ku yaʼalik yoʼolal Judas Iscariote, Jesucristo yéetel le yáax cristianoʼob maʼ k-ojel kaʼachoʼ? ¿Jeʼel wa u kʼexik le baʼaxoʼob k-creertik yoʼolal Cristo yéetel u kaʼansajoʼ?

Tak bejlaʼeʼ maʼ ojéelaʼan bix kaxtaʼabik «U Evangelio Judasiʼ». Maʼ kaxtaʼab tumen arqueologoʼobiʼ, chéen ka jáan chíikpaj teʼ tuʼux ku koʼonol baʼaloʼob úuchbentak naatsʼ tiʼ u jaʼabil 1980. Ku yaʼalaʼal bineʼ kaxtaʼab tu luʼumil Egipto ichil junpʼéel sajkab meyajnajaʼan bey muknaleʼ. Le tsʼíibaʼ chéen junjaats tiʼ junpʼéel libro yaan kanjaats tiʼ, tsʼíibtaʼan ich copto (junpʼéel idioma egipcio).

Le juʼun de kʼéewel u paachoʼ maʼ jach kʼaschaj tu yáamil le sigloʼoboʼ, baʼaleʼ le ka jóoʼsaʼab tiʼ u tikin luʼumil Egiptoeʼ, káaj u bin u maas laʼabal. Jujuntúul máakoʼobeʼ tu yóotaj u jáan konoʼob tu jaʼabil 1983, baʼaleʼ mix máak mane tumen jach táaj yaʼab le bukaʼaj kʼáataʼaboʼ. Tsʼoʼoleʼ tumen maʼ kanáantaʼab yéetel tumen maʼ maʼalob tuʼux líiʼsaʼaneʼ maas kʼaschaji. Tu jaʼabil 2000, maʼan tumen juntúul koʼolel x-suizail ku konik baʼaloʼob úuchbentak. Ka máan kʼiineʼ le koʼolelaʼ tu kʼubaj le juʼun tiʼ junmúuchʼ máakoʼob ku meyajoʼob yáanal u nuʼuktaj le Fundación Mecenas de Arte Antiguo yéetel Sociedad National Geographic. Le máakoʼob jach noʼojaʼanoʼobaʼ meyajnajoʼob utiaʼal u yutskíintikoʼob le juʼun xiixchajaʼanoʼ, ka joʼopʼ u yilkoʼob bukaʼaj úuchbenil le tsʼíiboʼ yéetel baʼax u kʼáat u yaʼale.

Le prueba beetaʼab tiʼ le juʼunoʼ (carbono 14) tu yeʼeseʼ tsʼíibtaʼab teʼ siglo 3 wa 4 tsʼ.t.J. Kex beyoʼ,  le máakoʼob kaʼanchajaʼan u xookoʼoboʼ tu yaʼaloʼobeʼ maʼ xaaneʼ le tsʼíib ich copto ku kʼaabaʼtik «U Evangelio Judasaʼ» chéen sutaʼan tiʼ junpʼéel tsʼíib ich griego maas úuchben. ¿Jach baʼax kʼiin túun ka yáax tsʼíibtaʼab le «U Evangelio Judas» ku yaʼalaʼaloʼ?

¿Tuʼux ku yáax úuchul tʼaan tiʼ «U Evangelio Judas»? Teʼ tu tsʼíiboʼob Ireneooʼ, juntúul obispo jach kʼaj óolaʼan yoʼolal le baʼaxoʼob tu tsʼíibtaj tu jóokʼbal le siglo 2 tsʼ.t.J. Teʼ tsʼíib ku kʼaabaʼtik Contra las herejías, Ireneoeʼ tu yaʼalaj baʼax maʼ maʼalob ku beetik junmúuchʼ máakoʼobiʼ: «Ku yaʼalikoʼobeʼ Judas, le máax traicionart [Jesusoʼ], jach u yojel bin tuláakal le baʼaloʼobaʼ. Tu juunal túun letiʼeʼ, tumen mix máak uláakʼ u yojel jeʼex letiʼeʼ, tu traicionartaj jeʼel bix aʼalaʼabik chéen tiʼ letiʼoʼ. Tu yoʼolal letiʼ bineʼ tuláakal baʼal, luʼumkabil yéetel kaʼanilbeʼeneʼ, láaj xaʼaxaʼakʼpaji. Le baʼax tu tsʼíibtoʼobaʼ maʼ jaaj wa bey úuchikoʼ, baʼaleʼ tu tsʼáajoʼob u kʼaabaʼt U Evangelio Judas».

Ireneoeʼ maases tu yilaj u yeʼesik maʼ jaaj u kaʼansaj le gnóstico cristianoʼoboʼ, le máaxoʼob ku yaʼalikoʼob yaan baʼax ku páajtal u yojéeltikoʼob chéen ikil u xakʼaltik u tuukuloʼoboʼ. Le gnosticoʼoboʼ jejeláas u grupoʼob; tiʼ cada junpʼéeleʼ yaanal bix u naʼataʼal u kaʼansaj Cristo. Le gnosticoʼoboʼ yaʼab bix tu tsoliloʼob u kaʼansaj Jesús, baʼaleʼ tiʼ tu chʼaʼajoʼob ichil le baʼaxoʼob u tsʼíibtmoʼoboʼ. Le tsʼíiboʼobaʼ yaʼabchajoʼob teʼ siglo 2 tsʼ.t.J.

Teʼ «evangelioʼob» tsʼíibtaʼab tumen le gnosticoʼoboʼ ku yaʼalaʼaleʼ u nuuktakil le apostoloʼoboʼ maʼ tu naʼatoʼob maʼalob u kaʼansaj Jesusiʼ yéetel yaan bin junpʼéel u kaʼansaj Jesús chéen naʼataʼab tumen wa jaytúuliʼ. * Jujuntúul gnosticoʼobeʼ ku creertikoʼobeʼ le yóokʼol kaabaʼ bey junpʼéel cárcel beetaʼab tumen le «dios» ku yaʼalal teʼ Antiguo Testamentooʼ. Le «dios» binaʼ maas chichan tiʼ le uláakʼ nukuch «diosoʼoboʼ». Juntúul máax bin yaan le jaajil «kʼaj óolal» tiʼoʼ ku naʼatik le «taʼakbil baʼalaʼ» yéetel ku kaxtik u púutsʼul tiʼ u luʼumkabil wíinklil.

«U Evangelio Judaseʼ» bey xan u kaʼansikoʼ. Tu káajbaleʼ ku yaʼalik: «Lelaʼ letiʼe taʼakbil baʼal tu yaʼalaj Jesús tiʼ Judas le ka tsikbalnaj tu yéetel tu yáamil ocho kʼiinoʼob, óoxpʼéel kʼiin táanil tiʼ u kʼiinbesik le Pascuaoʼ».

Le «evangelioaʼ», ¿letiʼ wa le tsʼíib tu beetaj Ireneo ku yaʼalaʼal úuch saʼatakoʼ? Marvin Meyer, juntúul tiʼ le máaxoʼob yáax xakʼalt le juʼun utiaʼal u sutik u tsʼíibiloʼ, tu yaʼaleʼ «le bix tu tsolilak [Ireneooʼ] jach bey u yaʼalik xan le juʼun tsʼíibtaʼan ich copto ku kʼaabaʼtik U Evangelio Judasoʼ».

Tiʼ «U Evangelio Judaseʼ», Jesuseʼ ku cheʼejtik u disipuloʼob ken u yil maʼ tu naʼatkoʼob tubeel baʼax ku yaʼaliktiʼob. Ichil le 12 apostoloʼoboʼ chéen Judas bin naʼatik máax Jesús; Jesús túuneʼ chéen bin tiʼ letiʼ ku tsikbaltik le «taʼakbil baʼaloʼob yaan yil yéetel le reinooʼ».

Le yáax máakoʼob sut le juʼun tsʼíibaʼanoʼ tu chíikbesoʼob ku tuukuloʼob xan jeʼex Ireneooʼ. Teʼ suttʼaan tu beetoʼoboʼ, chéen Judas yéeyaʼab tumen Jesús utiaʼal u yojéeltik le «taʼakbil baʼaloʼob» yéetel utiaʼal u yantal teʼ «reinooʼ». Le uláakʼ apostoloʼoboʼ yaan bin u kaxtikoʼob máax jeelintik Judas, baʼaleʼ Judaseʼ yaan u sutkuba bin «u trece espirituil». Tumen Jesús bineʼ tu yaʼalajtiʼ: «Teech u maas nojchil ichil tuláakloʼob, tumen yaan a kʼubik kíimsbil le wíinik [wa wíinklil] búukbesmilenoʼ».

Bart Ehrman yéetel Elaine Pagels, máaxoʼob ku tsʼíibtikoʼob libroʼob yéetel yaʼab baʼax u yojloʼob yoʼolal le yáax cristianoʼob yéetel le gnosticoʼoboʼ,  tu jáan tsʼíibtoʼob baʼaxoʼob ku tuklikoʼob yoʼolal «U Evangelio Judas»; le baʼaxoʼob tu yaʼaloʼoboʼ óoliʼ juntakáaliliʼ xan yéetel le yáax suttʼaan beetaʼaboʼ. Baʼaleʼ maʼ úuch tiʼ leloʼ, April DeConick yéetel Birger Pearson, kaʼanchajaʼan u xookoʼobeʼ, tu yaʼaloʼobeʼ maʼ unaj kaʼach u beetaʼal beyoʼ. Le Sociedad National Geographic binoʼ chéen tu jáan tsʼáaj ojéeltbil le baʼaloʼobaʼ tumen u kʼáat ka aʼalaʼak letiʼ yáax beete. Tsʼoʼoleʼ tumen firmartaʼab maʼ kun aʼalbil tiʼ mix máakeʼ, maʼ tsʼaʼab le juʼun tiʼ uláakʼ máakoʼob kaʼanchajaʼan u xookoʼob utiaʼal u kaʼa xakʼaltoʼob jeʼex unaj u beetaʼal kaʼachoʼ.

Le ka meyajnaj DeConick yéetel Pearson, cada juntúul junpáayileʼ, tu tsʼáajoʼob cuenta yaan baʼaxoʼob jach kʼaʼanaʼantak maʼ sutaʼab maʼalob tumen le yáax máaxoʼob meyajt le tsʼíiboʼ. Le bix tu sutil DeConick u tsʼíibil le juʼunoʼ, ku chíikpajleʼ Jesuseʼ maʼ tu yaʼalaj «u trece espirituil» tiʼ Judasiʼ, baʼaxeʼ «u trece demonioil». * Tsʼoʼoleʼ Jesuseʼ tu yaʼalaj maʼ kun antal Judas teʼ «reinooʼ». Judas xaneʼ maʼ «u maas nojchil» ichil u maasil disipuloʼobiʼ, tumen bey bin aʼalaʼabiktiʼaʼ: «Teech u maas kʼasaʼanil ichil tuláakloʼob, tumen le wíinik [wa wíinklil] búukbesmilenaʼ, teech kan kʼubik utiaʼal u kíimsaʼal». Jeʼel bix tu sutil le juʼun DeConickoʼ, ku chíikpajleʼ «U Evangelio Judaseʼ» chéen tsʼíibtaʼab tumen gnosticoʼob utiaʼal u pʼaʼastaʼal le apostoloʼoboʼ. Jeʼex túun tu yeʼesaj DeConick yéetel Pearsoneʼ, ichil «U Evangelio Judaseʼ», Judaseʼ maʼ juntúul utsul máakiʼ.

Kex ka u yil Judas bey juntúul utsul máak wa bey juntúul demonioeʼ, mix máak tiʼ le kaʼanchajaʼan u xookoʼob tu yaʼalaj wa jach jaaj baʼax ku yaʼalik «U Evangelio Judas» ka tsʼoʼok u xakʼaltikoʼ. Bart Ehrmaneʼ ku yaʼalik: «Lelaʼ maʼ junpʼéel Evangelio tsʼíibtaʼab tumen Judas wa tumen uláakʼ máak ku yaʼalikuba Judasiʼ. [...] Maʼ junpʼéel Evangelio tsʼíibtaʼab tu kʼiiniloʼob Judas tumen wa máax u kʼaj óoliʼ [...]. Le oʼolaleʼ maʼ junpʼéel libro ku páajtal u yaʼalikoʼobtoʼon baʼaloʼob jach tu jaajil úuch tu kʼiiniloʼob Jesusiʼ».

«U Evangelio Judaseʼ» junpʼéel juʼun gnóstico yáax tsʼíibtaʼab ich griego teʼ siglo 2 tsʼ.t.J. Tak bejlaʼeʼ maʼ jach ojéelaʼan tumen le máaxoʼob kaʼanchajaʼan u xookoʼob wa letiʼe tsʼíib tu beetaj Ireneooʼ. Baʼaleʼ «U Evangelio Judaseʼ» ku yeʼesik bix xaʼakʼbesaʼab u tuukul le yáax cristianoʼoboʼ. Le juʼunaʼ mix tuʼux ku yaʼalik wa maʼ jaaj baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ, baʼaxeʼ ku yeʼesik jach kʼaʼanaʼan le tsolnuʼuk tu tsʼáaj le apostoloʼoboʼ, jeʼex le tu tsʼáaj apóstol Pablo teʼ Beetaʼanoʼob [Hechos] 20:29, 30: «Tumen in wojel le ken xiʼikeʼeneʼ [...] ichileʼex yaan u líikʼil tsʼeʼetsʼek máakoʼob ku bin u kaʼansoʼob tuusoʼob utiaʼal ka tsaypachtaʼakoʼob tumen le j-oksaj óoloʼoboʼ»