Le tʼaanoʼobaʼ ku yeʼesik u jelaʼanil wíinik tiʼ le Luʼumoʼ: wíinikeʼ ku kíimil, baʼaleʼ le Luʼumoʼ maʼ tu xuʼulul. Kex u milesil máakoʼob tsʼoʼok u síijloʼob yéetel tsʼoʼok u kíimloʼob way Luʼumeʼ, tak bejlaʼa ku béeytal u kajtal máakeʼ.

Desde ka tsʼoʼok le Kaʼapʼéel Nojoch Baʼateltáambaloʼ tsʼoʼok u maas maʼalobtal le kuxtaloʼ. Ichil setenta jaʼabeʼ tsʼoʼok u yilaʼal yaʼab baʼaloʼob túumbentak: tsʼoʼok u maas séebtal u viajar máak, u tʼaan máak yéetel uláakʼ máakoʼob kex náach yanoʼob, bey xan uláakʼ baʼaloʼob beyoʼ. Yaan máakoʼob bejlaʼeʼ mix juntéen máan tu tuukuloʼob wa jeʼel u yantaltiʼob junpʼéel maʼalob kuxtaleʼ. Tsʼoʼoleʼ tu yáamil le setenta jaʼaboʼ tsʼoʼok u chukik óoxtéen u maas yaʼabil le máakoʼob kajaʼanoʼob way Luʼumaʼ.

Baʼaleʼ tuláakal le baʼaloʼobaʼ letiʼe yóokʼol kaab boʼotik bejlaʼoʼ. ¿Baʼaxten? Tumen wíinikeʼ táan u kʼaskúuntik le Luʼumaʼ; le baʼaxoʼob ku meyaj tiʼ le Luʼum utiaʼal u tsʼáaik kuxtaloʼ tsʼoʼok u káajal u xuʼupul. Tsʼoʼoleʼ le cientificoʼoboʼ ku yaʼalikoʼobeʼ tsʼoʼok k-okol tiʼ junpʼéel túumben era ku kʼaabaʼtik Antropoceno, tumen wíinikeʼ tsʼoʼok u chʼíikil u beet baʼaloʼob jach ku jelbesik tuláakal baʼal way Luʼumeʼ.

 Le Bibliaoʼ bey u yaʼalikoʼ: wíinikeʼ «táan u kʼaskúuntik [...] le Luʼumoʼ» (Apocalipsis 11:18). Yaʼab máakoʼobeʼ ku yaʼalikoʼobeʼ jach tu jaajil táan u yúuchul leloʼ. ¿Yaan wa u seguer u kʼaskúuntaʼal le Luʼumoʼ? ¿Yaan wa u kʼuchul u kʼiinil u jach kʼaskúuntaʼal ka pʼáatak minaʼan utskíinajil tiʼ?

Jujuntúul cientificoʼobeʼ ku yaʼalikoʼobeʼ maʼ tu páajtal u yojéeltaʼal baʼax kun úuchul tiʼ le Luʼumaʼ tumen tsʼoʼok u jach kʼaskúuntaʼal. Ku creertikoʼobeʼ maʼ tun xáantal ken jáan ilaʼak nukuch kʼeexoʼob kun beetik u muʼyaj wíinik.

Tuukulnen tiʼ bukaʼaj hielo yaan teʼ Antártida Occidentaloʼ. Ku yaʼalaʼaleʼ wa ku seguer u chokotal le Luʼumaʼ yaan u kʼuchul u kʼiinil u yíibil tuláakal le hielooʼ. ¿Baʼaxten? Tumen yoʼolal u sakileʼ le hielooʼ ku sutik u juul le Kʼiin teʼ kaʼanoʼ, le oʼolal maʼ tu jáan yíibil. Baʼaleʼ tumen tsʼoʼok u káajal u maas chíikpajal le jaʼ yaan yáanaloʼ, maas séeb u chokotal le kʼáaʼnáaboʼ. Leloʼ ku beetik u maas yíibil le hielo yéetel u maas chíikpajal le jaʼ yaan yáanaloʼ. Wa ku seguer u yúuchul beyoʼ yaan u maas kaʼantal u jaʼil le kʼáaʼnáaboʼ yéetel yaan u kíimsik u millonesil máakoʼob.

Jejeláas baʼaxoʼob tsʼoʼok u chʼaʼtuklaʼal u beetaʼal utiaʼal u «salvartaʼal» le Luʼumaʼ. Junpʼéeleʼ letiʼe u kanáantik máak maʼ u píitmáan u kʼab ken u chʼaʼ le jejeláas baʼaxoʼob ku tsʼáaik le Luʼumaʼ. ¿Tsʼoʼok wa u taasik utsil u beetaʼal beyoʼ?

U jaajileʼ jeʼex u yóotsilkúuntaʼal wíinik tumen yaʼab u xuʼupul taakʼineʼ bey tsʼoʼok u yóotsilkúuntaʼal le Luʼum ikil u sen xuʼupul le baʼaxoʼob ku tsʼáaikoʼ. Wíinikeʼ táan u xuʼuxupik le baʼax ku tsʼáaik le Luʼumoʼ, le beetik táan u maas óotsilkúuntik. ¿Yaan wa baʼax jeʼel u páajtal u beetaʼaleʼ? Juntúul máakeʼ tu yaʼalaj: «Maʼ k-ojel baʼax jeʼel k-beetik utiaʼal k-kanáantik le Luʼumaʼ». Bey xan u yaʼalik le Bibliaoʼ: «Xiibeʼ [...] minaʼan u páajtalil u yéeyik bix ku bin [u] xuʼulul» (Jeremías 10:23).

Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ Dioseʼ maʼ ken u chaʼa u xuʼulsaʼal le Luʼumaʼ. Salmo 115:16, ku yaʼalik: «Tiʼ wíinik tu tsʼáaj le Luʼumaʼ». Jach beyoʼ, le Luʼumaʼ  junpʼéel siibal u tsʼaamajtoʼon Dios (Santiago 1:17). ¿Jeʼel wa u tsʼáaiktoʼon Dios junpʼéel baʼal wa u yojel yaan u kʼastaleʼ? Maʼatech. Jeʼex k-ilkoʼ jach maʼalob beetaʼanil le Luʼumaʼ.

Le Bibliaoʼ ku yaʼalik bix tu tsʼáaj u yóol Dios u beet le Luʼumaʼ. Tu káajbaleʼ «le Luʼumoʼ maʼ nuʼukaʼan yanil kaʼachiʼ; tuláakaleʼ tʼuubul ichil sen nojoch éeʼjochʼeʼenil». Ku yaʼalik xaneʼ yaan kaʼach ‹jaʼiʼ›, lelaʼ junpʼéel baʼal kʼaʼanaʼan utiaʼal le kuxtaloʼ (Génesis 1:2). Dios túuneʼ tu yaʼalaj: «¡Yanak sáasil!» (Génesis 1:3). U juul le Kʼiin túunoʼ tu kʼáatmáansaj le múuyaloʼoboʼ ka kʼuch way Luʼumeʼ. Tsʼoʼoleʼ ku yaʼalikeʼ beetaʼab u chíikpajal le tikin luʼumoʼ, ka beetaʼab xan le kʼáaʼnáaboʼ (Génesis 1:9, 10). Le Luʼum xanoʼ «tu tsʼáaj tuláakal jejeláas paakʼaloʼob, xíiwoʼob ku tsʼáaikoʼob neekʼ yéetel cheʼob ku tsʼáaikoʼob ich» (Génesis 1:12). Desde teʼ kʼiinoʼ káaj u yantal tuláakal baʼax kʼaʼabéet utiaʼal u yantal kuxtal way Luʼumeʼ. ¿Baʼaxten tu jach tsʼáaj u yóol Dios u beet maʼalob le Luʼumaʼ?

Profeta Isaíaseʼ tu yaʼalaj baʼax oʼolal tu beetaj Dios le Luʼumaʼ: «Máax beet kaʼaneʼ; letiʼeʼ [Dios], Yuumtsil xan, letiʼ máax beet luʼum, letiʼ jetsʼkúunt[e]; maʼ chéen tu beetiʼ, baʼaleʼ utiaʼal ka yanak u kajnáaliloʼob» (Isaías 45:18). Lelaʼ ku yeʼesikeʼ Dioseʼ tu beetaj le Luʼum utiaʼal u kajtal wíinik minaʼan u xuuloʼ.

Kex yaaj u yaʼalaʼaleʼ wíinikeʼ maʼ u kanáant le jatsʼuts siibal tsʼaʼab tumen Diosoʼ, yéetel taʼaytak u xuʼulsik. Kex beyoʼ Dioseʼ maʼ kʼexpajak u tuukuliʼ. Juntúul tiʼ le máaxoʼob tsʼíibt le Bibliaoʼ tu yaʼalaj: «[Dioseʼ] maʼ tu tuus, mix tu kʼexik u tʼaan. Le ken u yaʼal junpʼéel baʼaleʼ, ku béeykuntik[;] le ken u beet junpʼéel séeb chiʼeʼ ku tsʼoʼokbesik» (Números 23:19). Jeʼex k-ilkoʼ Dioseʼ maʼ ken u chaʼa u xuʼulsaʼal le Luʼumaʼ. Maʼ tun xáantaleʼ yaan u «xuʼulsik tiʼ le máaxoʼob táan u kʼaskúuntikoʼob le Luʼumoʼ» (Apocalipsis 11:18).

Teʼ tu Kaʼansajil le Puʼukoʼ, Jesuseʼ tu yaʼalaj: «Kiʼimak u yóol le máaxoʼob maʼ séeb u kʼuuxiloʼoboʼ, tumen letiʼobeʼ yaan u tiaʼalintikoʼob le Luʼumoʼ» (Mateo 5:5). Tu yaʼalaj xan baʼax kun meyaj tiʼ Dios  utiaʼal u salvartik le Luʼumaʼ. Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj tiʼ u disipuloʼob ka u kʼáatoʼob ich oración: «Taalak a Reino, beetaʼak baʼax a kʼáat teʼ kaʼanoʼ bey xan way Luʼumeʼ». Jach beyoʼ. Le Reinooʼ letiʼe gobierno kun béeykuntik le baʼax u tukultmaj Dios utiaʼal le Luʼumaʼ (Mateo 6:10).

Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ u Reino Dioseʼ yaan u beetik junpʼéel nojoch kʼeex way Luʼumeʼ. Dioseʼ ku yaʼalik: «¡Ile!, yaan in túumbenkuntik tuláakal baʼal» (Apocalipsis 21:5). Lelaʼ ¿u kʼáat wa túun u yaʼaleʼ Dioseʼ yaan u xuʼulsik le Luʼumaʼ tsʼoʼoleʼ ku beetik uláakʼ? Maʼ, maʼ beyiʼ. U jaajileʼ letiʼe gobiernoʼob yanoʼob bejlaʼa «táan u kʼaskúuntikoʼob le Luʼum[aʼ]»; tiʼ letiʼob yaan u culpail le baʼaxoʼob ku yúuchultoʼon bejlaʼoʼ. Le gobiernoʼob yéetel le kʼasaʼan máakoʼoboʼ yaan u jeelintaʼaloʼob tumen «junpʼéel túumben kaʼan yéetel junpʼéel túumben Luʼum». Le túumben kaʼanoʼ u Reino Dios, yéetel le túumben Luʼumoʼ letiʼe utsul máakoʼob kun pʼáatloʼob kajtal way Luʼumoʼ (Apocalipsis 21:1).

Dioseʼ yaan u yutskíintik le Luʼum kʼaskúuntaʼab tumen wíinikoʼ. Le salmistaoʼ tu yaʼalaj tiʼ Dios: «Techeʼ ka kanáantik le Luʼumoʼ; ka túuxtik le jaʼ tiʼoʼ yéetel ka beetik u tsʼáaik u yich». Le Luʼum túunoʼ yaan u suut junpʼéel jatsʼuts kúuchil tuʼux kun antal yaʼab baʼal jaantbil yéetel maʼ tun kʼastal le climaoʼ (Salmo 65:9-13).

Pyarelal Nayyar, u secretario kaʼach le líder hindú Mohandas Ghandioʼ, tu kʼaʼajsaj baʼax suuk u yaʼalik kaʼach u líder: «Le Luʼumaʼ ku tsʼáaiktoʼon tuláakal baʼax kʼaʼabéettoʼon, maʼ tuláakal le baʼax k-tsʼíiboltikoʼ». U Reino Dioseʼ yaan u kʼexik u tuukul wíinik. Le profeta Isaíasoʼ tu yaʼaleʼ yáanal u gobierno Dioseʼ «mix máak bíin yanak utiaʼal u beet loob», mix tiʼ wíinik mix tiʼ le Luʼumoʼ (Isaías 11:9). Bejlaʼeʼ u millonesil máakoʼob jejeláas u luʼumoʼobeʼ táan u kankoʼob kuxtal jeʼex u yaʼalik Diosoʼ. Táan u kanik u yaabiltoʼob Dios, u yaabiltoʼob u yéet máakiloʼob, u tsʼáaʼob gracias yoʼolal baʼaxoʼob yaantiʼob yéetel táan u kanik u kanáantoʼob le Luʼumoʼ. Táan u kanik xan u bisoʼob junpʼéel toj kuxtal tu táan Dios utiaʼal ka béeyak u kuxtaloʼob teʼ túumben Luʼum jatsʼutskíinsaʼanoʼ (Eclesiastés 12:13; Mateo 22:37-39; Colosailoʼob 3:15).

U yáax capituloil Génesiseʼ ku yaʼalik: «[Dioseʼ] tu yilaj tuláakal baʼax tu beetoʼ sen maʼalob» (Génesis 1:31). Le Luʼumaʼ jach táaj maʼalob yéetel jatsʼuts, le oʼolal maʼ tu páajtal u tsʼoʼokol chéen beyoʼ. Kiʼimak k-óol k-ojéeltikeʼ Jéeoba Dios kun utskíintik. Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Le utsil máakoʼoboʼ bíin u tiaʼalintoʼob le Luʼumaʼ; tiʼ bíin kajlakoʼob utiaʼal jaʼaboʼob minaʼan u xuul[iʼ]» (Salmo 37:29). Teech xaneʼ jeʼel a wantal ichil le «utsil máakoʼob» kun pʼáatloʼob mantatsʼ way Luʼumeʼ.