¿BIX a wuʼuyikaba ken a tukult yaan a chʼíijil? Yaʼabeʼ ku chiʼichnaktal, ku lúubul u yóol wa hasta ku sajaktal. ¿Baʼaxten? Tumen ojéelaʼaneʼ ken chʼíijik máakeʼ ku saktal u pool, ku chʼúukul u yootʼel, ku pʼáatal minaʼan u muukʼ, ku tuʼubul u yiikʼ yéetel maas séeb u kʼojaʼantal.

Baʼaleʼ maʼ tiʼ tuláakal jach bey u yúuchultiʼoʼ. Yaneʼ láayliʼ toj u yóol yéetel maʼ tu tuʼubul u yiikʼ. Uláakʼoʼobeʼ yoʼolal le túumben tsʼaakoʼoboʼ jeʼel u páajtal u controlartik u kʼojaʼanileʼ. Yaan tuʼuxeʼ táan u yaʼabtal máaxoʼob ku kuxtaloʼob maas yaʼab tiempo yéetel toj óolal.

Kex wa maʼ jach toj k-óoleʼ tuláakloʼon k-kʼáat chʼíijil maʼalob bey xan yéetel kiʼimak óolal. ¿Bix jeʼel k-beetkeʼ? Yaan yil yéetel bix k-ilik le chʼíijiloʼ bey xan wa yaan u suuktaltoʼon. Koʼox ilik bix jeʼel u yáantkoʼon le Bibliaoʼ.

EʼES KABAL ÓOLAL. «Le ojéelajoʼ tiʼ yaan yéetel le kabal óoloʼoboʼ.» (Proverbios 11:2.) Wa kabal u yóol máax tsʼoʼok u chʼíijileʼ yaan u éejemtik yaan baʼaxoʼob maʼ tu páajtal u beetik. Charles, juntúul máak kajaʼan Brasil yaan 93 años tiʼeʼ, ku yaʼalik: «Desde kuxaʼanecheʼ yaan a chʼíijil. Deporsi bey u yúuchloʼ».

Baʼaleʼ kex kabal u yóol máakeʼ maʼ unaj u yaʼalik: «Tumen tsʼoʼok in sen chʼíijileʼ bejlaʼeʼ mix baʼal in biilal». U tuukul máak beyaʼ chéen ku beetik u lúubul u yóol. Proverbios 24:10, ku yaʼalik: «Wa ku lúubul a wóol le ken a wilaba ich talamileʼ, ku yúuchul tumen junpʼíit a muukʼ». Le máax kabal u yóoloʼ ku naʼatik baʼaxoʼob jeʼel u páajtal u beetkeʼ.

Corrado, juntúul máak kajaʼan Italia yaan 77 años tiʼeʼ, ku yaʼalik: «Wa nakaʼaj naʼakal tiʼ junpʼéel búuʼtuneʼ, ka kʼexik u velocidadil le cocheoʼ, wa maʼeʼ yaan u jeʼelel». Bey u yúuchul xan ken chʼíijik máakoʼ: yaan baʼaxoʼob kʼaʼabéet u kʼexik ichil u kuxtal. Corrado yéetel u yataneʼ tsʼoʼok u kanik u tsʼáaʼob u pʼiis le meyaj ku beetkoʼob ich najoʼ, beyoʼ maʼ tu yuʼubikoʼob wa jach kaʼananoʼob ken tsʼoʼokok le kʼiinoʼ. Marian, juntúul koʼolel kajaʼan Brasil yaan 81 años tiʼeʼ, bey xan tu beetiloʼ. Ku yaʼalik: «Tsʼoʼok in kanik maʼ unaj in máan áalkabiliʼ. Ken in wuʼuy tsʼoʼok in kaʼanaleʼ kin chan jeʼelel. Kin chital junsúutuk, kin kutal xook wa kin wuʼuyik paax. Bejlaʼeʼ kin tsʼáaik cuenta maʼ tuláakal baʼal ku páajtal in beetkiʼ».

 EʼES MAʼALOB TUUKUL. «Ka u jatsʼutskíintuba le koʼoleloʼob yéetel kʼambeʼen nookʼ, yéetel kabal óolal bey xan yéetel maʼalob tuukul.» (1 Timoteo 2:9.) Le tʼaan «kʼambeʼen nookʼoʼ» u kʼáat u yaʼal u yojel máak bix unaj u vestirkuba. Doña Bárbara, kajaʼan Canadá yaan 74 años tiʼeʼ, ku yaʼalik: «Uts tin tʼaan in vestirkinba maʼalob, maʼ chéen jeʼel bixakeʼ. Maʼ tin waʼalik: ‹¡Áa! Tsʼoʼok in chʼíijil. ¡Baʼax tiaʼal kin jatsʼutskíinskinba!›». Fern, juntúul koʼolel kajaʼan Brasil yaan 91 años tiʼeʼ, ku yaʼalik: «Yaan kʼiineʼ kin manik túumben nookʼ utiaʼal in wuʼuyikinba maʼalobil». ¿Kux túun le xiiboʼoboʼ? Don Antonio, kajaʼan Brasil yaan 73 años tiʼeʼ, ku yaʼalik: «Mantatsʼ kin wilik in vestirkinba maʼalob yéetel in tsʼáaik nookʼ limpio. Sáamsamal kin wichkíil yéetel kin tsʼikkinba».

Kex maʼ kʼaas a kanáantik bix a vestirkabaeʼ maʼ unaj a sen chiʼichnaktal tu yoʼolaliʼ. Tiʼ ku yeʼesik máak wa maʼalob u tuukuliʼ. Bok-im, juntúul koʼolel kajaʼan Corea del Sur yaan 69 años tiʼeʼ, ku yeʼesik maʼalob u tuukul yoʼolal bix u vestirkuba. Ku yaʼalik: «In wojel maʼ tu páajtal in tsʼáaik le nookʼ kin takik kaʼach tin x-lóoʼbayaniloʼ».

TUKULT BAʼAL UTS. «Utiaʼal le máax yaan yaayaj óolal tiʼeʼ, minaʼan kʼiin uts utiaʼal; utiaʼal le máax yaan kiʼ óolal tiʼeʼ, sáamsamal kʼiin utiaʼal.» (Proverbios 15:15.) Maʼ xaaneʼ jeʼel u lúubul a wóol ken a kʼaʼajs le baʼaxoʼob ka beetik kaʼach ta paaliloʼ. Baʼaleʼ wa chéen le ka tuklikeʼ jeʼel a kʼojaʼantaleʼ. Le oʼolaleʼ maas maʼalob ka tuukulnakech tiʼ baʼax jeʼel u páajtal a beetik bejlaʼeʼ. Joseph, kajaʼan Canadá yaan 79 años tiʼeʼ, bey u beetkoʼ. Ku yaʼalik: «Maʼ tin sen tuklik le baʼax ku páajtal in beetik kaʼachoʼ, baʼaxeʼ kin disfrutartik le baʼax ku páajtal in beetik bejlaʼoʼ».

A xook yéetel a kaanbaleʼ jeʼel u beetik a wuʼuyikaba maʼalobil yéetel a tuukul tiʼ baʼal utseʼ. Le oʼolaleʼ tak tuʼux ku páajtaleʼ ilawil tiʼ baʼax súutukil jeʼel a xook wa a kanik túumben baʼaloʼobeʼ. Ernesto, kajaʼan Filipinas yaan 74 años tiʼeʼ, ku bin biblioteca utiaʼal u kaxtik libroʼob ku tʼaanoʼob tiʼ baʼax uts tu yich. Ku yaʼalik: «Láayliʼ uts tin tʼaan in wuʼuyik bey táan in viajar teʼ náanach kaajoʼob ku yaʼalaʼal teʼ libroʼob kin xokikoʼ». Lennart, kajaʼan Sueciaeʼ, kex yaan 75 años tiʼeʼ táan u kanik uláakʼ idioma.

EʼES UTSIL. «Maʼ u xuʼulul a tsʼáaikeʼex wa baʼax tiʼ u maasil utiaʼal xan ka tsʼaʼabakteʼex wa baʼax.» (Lucas 6:38.) Suukchajak a síik baʼax yaantech wa a máansik tiempo yéetel uláakʼ máakoʼob. Beyoʼ yaan a wuʼuyik kiʼimak a wóol. Hosa, juntúul koʼolel kajaʼan Brasil yaan 85 años tiʼeʼ, kex kʼojaʼaneʼ ku tsʼáaik u yóol u yáant u maasil. «Ken kʼojaʼanchajak in amigoʼobeʼ —ku yaʼalik— kin tʼankoʼob tiʼ teléfono wa kin túuxtik carta tiʼob. Yaan kʼiineʼ kin síik wa baʼax tiʼob; kin beetik janal wa junpʼíit chʼujuk tiʼob.»

 Máax ku yeʼesik utsileʼ, ku yeʼesaʼal xan utsil tiʼ. Juan, kajaʼan Suecia yaan 66 años tiʼeʼ, ku yaʼalik: «Ken a weʼes yaabilaj tiʼ u maasileʼ, letiʼob xaneʼ ku yeʼeskoʼobtech yaabilaj». Jach beyoʼ, le máaxoʼob suuk u síikoʼob baʼaloʼob tiʼ u maasileʼ ku yáantajoʼob utiaʼal ka u yaabiltuba yéetel ka u bisuba maʼalob tuláakal máak.

BISABA YÉETEL TULÁAKAL. «Máax u kʼáat antal chéen tu juunaleʼ yaan u kaxtik chéen u yutsil, jeʼel baʼalak maʼalob tsolnuʼukil ka tsʼaʼabaktiʼeʼ maʼ ken u yóot u kʼame.» (Proverbios 18:1, Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras.) Kex yaan hora a kʼáat antal ta juunaleʼ, maʼ maʼalob ka a kʼalaba ta wotochiʼ. Innocent, kajaʼan Nigeria yaan 72 años tiʼeʼ, ku yaʼalik: «Uts tin tʼaan in wantal ich máakoʼob jejeláas u jaʼabiloʼob». Börje, kajaʼan Suecia yaan 85 años tiʼeʼ, ku yaʼalik: «Mantatsʼ kin antal yéetel le táankelmoʼoboʼ tumen ku beetkoʼob in wuʼuyikinba táankelmen». Maʼ a páaʼtik ka invitartaʼakech tumen a amigoʼob; invitartoʼob teech. Han-sik, kajaʼan Corea del Sur yaan 72 años tiʼeʼ, ku yaʼalik: «Teen yéetel in wataneʼ uts t-tʼaan k-invitartik k-amigos jejeláas u jaʼabiloʼob utiaʼal k-múul cenar wa chéen utiaʼal k-múul antal».

Le máaxoʼob ku biskubaʼob yéetel tuláakaleʼ séeb u tsikbaloʼob. Pero kʼaʼajaktecheʼ kʼaʼabéet xan a kanik a wuʼuy baʼax ku yaʼalik u maasil. Eʼes a kʼáat a wáantoʼob. Doña Helena, kajaʼan Mozambique yaan 71 años tiʼeʼ, ku yaʼalik: «Kin biskinba yéetel tuláakal. Kin weʼesik tsiikil tiʼob yéetel kin chʼenxikintikoʼob utiaʼal in wojéeltik baʼax ku tuklikoʼob yéetel baʼax uts tu tʼaanoʼob». Don José, kajaʼan Brasil yaan 73 años tiʼeʼ, ku yaʼalik: «Tuláakloʼon uts t-tʼaan k-antal yiknal máaxoʼob chʼenxikintikoʼon, ku naʼatkoʼob bix k-uʼuyikba yéetel u kʼáat u yáantoʼonoʼob, máaxoʼob líiʼsik k-óol yéetel beetik k-cheʼej».

Kanáant bix a tʼaan; jeʼex u yaʼalik le Bibliaoʼ unaj ‹a kiʼikuntik a tʼaan yéetel taʼab› (Colosasiloʼob 4:6). Eʼes utsil tiʼ u maasil yéetel líiʼs u yóoloʼob.

TSʼÁA U DIOSBOʼOTIKIL. «Tsʼáaʼex xan u graciasil tuláakal baʼal.» (Colosasiloʼob 3:15.) Maʼ u tuʼubultech a tsʼáaik u diosboʼotikil ken áantaʼakech. Beyoʼ le máakoʼoboʼ jeʼel u taaktal u biskubaʼob ta wéeteleʼ. Marie-Paule, juntúul koʼolel kajaʼan Canadá yaan 74 años tiʼeʼ, ku yaʼalik: Maʼ sen úucheʼ teen yéetel in wíichameʼ binoʼon kajtal tiʼ yaanal naj. Yaʼab k-amigoʼob taal u yáantoʼonoʼob. Jach kiʼimak k-óol yéetel le baʼax tu beetoʼoboʼ, le oʼolal t-túuxtaj tarjetaʼob utiaʼal k-tsʼáaik u diosboʼotikil tiʼob. Tsʼoʼok tak k-invitartik janal jujuntúuliʼ. Jae-won, juntúul koʼolel kajaʼan Corea del Sur yaan 76 años tiʼeʼ, suuk u tsʼáaik u diosboʼotikil ikil u bisaʼal teʼ Najil Reinooʼ. Ku yaʼalik: «Jach kiʼimak in wóol yoʼolal le áantaj ku tsʼáaikoʼobtenoʼ, le oʼolal mantatsʼ kin waʼalik in tsʼáaik junpʼíit taakʼin utiaʼal le gasolinaoʼ. Yaan horaeʼ kin beetik mejen regaloʼob tuʼux kin tsʼíibtik u diosboʼotikil tiʼob».

Maʼ u tuʼubultecheʼ mantatsʼ unaj a tsʼáaik xan u graciasil tiʼ Dios yoʼolal le kuxtal ku tsʼáaiktoʼonoʼ, tumen jeʼex u yaʼalik le Bibliaoʼ «tiʼ [Dios] yaan u sayabil le kuxtaloʼ» (Salmo 36:9). Wa ku yantaltech jatsʼuts modos yéetel wa ku suuktaltech le túumben kuxtalaʼ, yaan u páajtal u kiʼimaktal a wóol kex tsʼoʼok a chʼíijil.