U libroil Genesiseʼ ku tsikbaltikeʼ faraoneʼ tu túuxtaj tʼanbil José, juntúul hebreo kʼalaʼan kaʼach cárcel, utiaʼal u tsolik baʼax u kʼáat u yaʼal u wayakʼoʼob. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ tsʼokaʼaniliʼ u máan yaʼab tiempo kʼalaʼan Joseeʼ. Kex faraón u kʼáat u séeb ileʼ, Joseeʼ tu jóoʼsaj tiempo utiaʼal u kʼoskuba (Génesis 39:20-23; 41:1, 14). Le máax tsʼíibt u libroil Genesiseʼ úuchik u yaʼalik lelaʼ tu yeʼesaj jach u kʼaj óol baʼax suuk u beetaʼal Egipto.

Úuchjeakileʼ tiʼ yaʼab kaajoʼob, ichiloʼobeʼ tak le hebreoʼoboʼ, le máakoʼoboʼ suuk u chaʼikoʼob u chowaktal u meʼexoʼob. Baʼaleʼ junpʼéel enciclopediaeʼ ku yaʼalikeʼ «tiʼ tuláakal le máaxoʼob kajaʼanoʼob lakʼinoʼ, chéen le egipcioʼob uts tu tʼaan u tsʼikik u meʼexoʼoboʼ» (Comentario exegético y explicativo de la Biblia).

¿Chéen wa túun u meʼexoʼob ku tsʼikkoʼob? Junpʼéel revistaeʼ ku yaʼalikeʼ le egipcioʼoboʼ suuk u arreglarkubaʼob táanil tiʼ u yookloʼob tu táan faraón, jeʼex suuk u beetik máak le nukaʼaj okol tiʼ junpʼéel temploeʼ (Biblical Archaeology Review). Teʼ kʼiin jeʼeloʼ Joseeʼ maʼ chéen tu kʼosaj u pooliʼ, baʼaxeʼ tu tsʼikaj tuláakal u wíinklil.

Maʼ xaaneʼ maʼ. Teʼ cartaʼob tu tsʼíibtaj apóstol Pablooʼ yaan horaeʼ meyajnajtiʼ le tʼaan griegoʼob utiaʼal u tʼaan tiʼ le máaxoʼob maʼ judíoʼoboʼ (Romailoʼob 1:16; 10:12). Maʼ xaaneʼ tu yaʼalaj beyoʼ tumen yaʼab máaxoʼob tʼanik griego yéetel kuxlik bey griegoʼob teʼ tuʼux kʼaʼaytajnaj Pablooʼ.

¿Tiʼ máaxoʼob ku yaʼalaʼal griegoʼob úuchjeakil? Por ejemploeʼ teʼ kanpʼéel siglo táanil tiʼ Cristooʼ, Isócrates, juntúul atenasil suuk u tʼaan tu táan yaʼab máakoʼobeʼ, tʼaanaj yéetel kiʼimak óolal tiʼ bix u kʼiʼitbesmuba le baʼax suuk u beetik le griegoʼob tuláakal tuʼuxoʼ. Le máakaʼ tu tsʼíibtaj: «Jeʼel u páajtal u yaʼalaʼaleʼ maas griegoʼob le máaxoʼob tsʼoʼok u kʼamkoʼob u kaʼansajil le griegoʼoboʼ ke le ku síijloʼob Greciaoʼ». Jeʼex túun k-ilkoʼ u taata Timoteo yéetel le uláakʼ máakoʼob tu yaʼalaj Pablo griegoʼoboʼ, maʼ xaaneʼ maʼ síijoʼob Greciaiʼ, baʼaxeʼ chéen tu kʼamoʼob u kaʼansaj yéetel u formail u kuxtal le griegoʼoboʼ (Baʼaxoʼob [Hechos] 16:1).